Συνέντευξη του Καθηγητή Ανδρέα Θεοφάνους, ο οποίος καταθέτει απόψεις και εισηγήσεις για τα μεγάλα θέματα που απασχολούν τη χώρα.
Δεκαοκτώ χρόνια από την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ, οι προσδοκίες για την επίλυση του Κυπριακού παραμένουν ανεκπλήρωτες ενώ οι προοπτικές για άρση του status quo κάθε άλλο παρά ελπιδοφόρες είναι.
Με τη βοήθεια του Καθηγητή Οικονομικών και Δημόσιας Πολιτικής Ανδρέα Θεοφάνους, Προέδρου του Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, επιχειρούμε μια αποτίμηση των πολιτικών και οικονομικών δεδομένων που επικρατούν στη χώρα μας. Με ευθύτητα και θάρρος ο Καθηγητής Θεοφάνους ψέγει τα κακώς έχοντα χωρίς όμως να περιορίζεται στην κριτική, αφού
καταθέτει συγκεκριμένες εισηγήσεις και προτάσεις.
Δεκαπέντε χρόνια από την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ συμπληρώνονται αυτές τις μέρες. Αν σας ζητούσαμε μια αποτίμηση αυτής της πορείας, πώς θα απαντούσατε;
Η ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στην ΕΕ αποτέλεσε καθοριστικό γεγονός. Σημειώνω ταυτόχρονα ότι υπήρχαν μεγάλες προσδοκίες τόσο για το Κυπριακό όσο και για την κοινωνικο-οικονομική μας πορεία, οι περισσότερες από τις οποίες δεν πραγματοποιήθηκαν. Στο κοινωνικο-οικονομικό και πολιτικό πεδίο θα πρέπει να αξιολογήσουμε ολοκληρωμένα το τι συνέβη και το πώς οδηγήθηκε η Κύπρος στη μεγάλη κρίση, τις συνέπειες της οποίας εξακολουθούμε να βιώνουμε μέχρι σήμερα. Προφανώς γι’ αυτό υπάρχουν τόσο ενδογενείς όσο και εξωγενείς αιτίες. Αναφέρω συναφώς ότι η Κύπρος θα πρέπει να εργασθεί μεθοδικά για να απαλλαγεί από τις κατηγορίες του παρελθόντος ούτως ώστε να έχει την καλύτερη δυνατή φήμη ως περιφερειακό οικονομικό κέντρο.
Πέραν τούτου σημειώνω ότι είναι καθοριστικής σημασίας να κατανοούμε πλήρως το περιβάλλον στο οποίο λειτουργούμε και να τοποθετούμεθα αναλόγως. Επιβάλλεται η καλύτερη αξιοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρει η ιδιότητα κράτους μέλους της ΕΕ. Το ζητούμενο είναι η σοβαρότητα, η αξιοπιστία και η αποτελεσματικότητα.
Σε σχέση με την οικονομική κρίση ποιες οι δικές μας ευθύνες; Και ποιος ο ρόλος της ΕΕ και της Ευρωζώνης;
Κατ’ επανάληψιν έχω υπογραμμίσει ότι υπήρχαν ενδογενείς αλλά και εξωγενείς λόγοι. Ασφαλώς η αρχιτεκτονική της Ευρωζώνης και η διεθνής οικονομική κρίση επηρέασαν τα οικονομικά δεδομένα πολλών χωρών μεταξύ των οποίων και η Κύπρος. Όμως αυτό δεν αποτελεί ελαφρυντικό για τα δικά μας λάθη, τις παραλήψεις και τις υπερβολές. Το κράτος και το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας ξόδευαν πέραν των δυνατοτήτων τους, ενώ στον ευρύτερο τραπεζικό τομέα υπήρχαν πολύ σοβαρά προβλήματα. Ο ανεπαρκής εποπτικός έλεγχος, ο αλόγιστος δανεισμός, η διαφθορά και η διαπλοκή αποτελούν το μεγάλο μέρος
ενός θλιβερού σκηνικού. Η κριτική έναντι της ΕΕ είναι ότι εξάντλησε την αυστηρότητά της έναντι της Κύπρου και δεν επέδειξε την απαιτούμενη αλληλεγγύη. Θεωρώ ότι το σκληρό Μνημόνιο που τελικά δόθηκε ήταν τιμωρητικό. Η Κύπρος όμως ανέκαμψε παρά τα εξαντλητικά μέτρα της Τρόικα.
Εντούτοις, ο δρόμος προς την οριστική εξυγίανση και την ισορροπημένη ανάπτυξη παραμένει μακρύς.
Πώς βλέπετε την πορεία της οικονομίας; Υπάρχει κάτι που σας ανησυχεί;
Παρ’ όλο ότι η οικονομία παρουσιάζει θετικούς ρυθμούς οικονομικής μεγέθυνσης δεν πρέπει να επέλθει επανάπαυση. Υπάρχουν ακόμα σοβαρές ανισορροπίες που έχουν ήδη εντοπισθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και έχουν καταγραφεί. Πέραν του πολύ σοβαρού προβλήματος των μη εξυπηρετούμενων δανείων, ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί το γεγονός ότι ο νέος δανεισμός στον ιδιωτικό τομέα παραμένει περιορισμένος. Υπογραμμίζω επίσης το μεγάλο πρόβλημα της ανεργίας των νέων το οποίο, μεταξύ άλλων, σχετίζεται και με το
brain drain. Παράλληλα προσθέτω ότι υπάρχουν και άλλες μορφές διαρθρωτικής ανεργίας που χρήζουν αντιμετώπισης όπως οι μακροχρόνια άνεργοι μεγαλύτερης ηλικίας. Επιπρόσθετα, θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί με τους δημοσιονομικούς δείκτες και να μην επαναληφθούν τα λάθη του παρελθόντος. Πάνω απ’ όλα απαιτείται ένα ολοκληρωμένο οικονομικό υπόδειγμα το οποίο θα δημιουργεί επαρκή αριθμό θέσεων εργασίας ενώ ταυτόχρονα θα ωφελεί τα ευρύτερα στρώματα της κοινωνίας.
Κατ’ επανάληψη έχετε υποστηρίξει ότι η κρίση που βιώνουμε δεν είναι μόνον οικονομική, αλλά κρίση του αξιακού μας συστήματος. Τί εισηγείστε;
Αναμφίβολα, η κοινωνικο-οικονομική και πολιτική κρίση είναι συνδεδεμένη με τη βαθειά αξιακή κρίση που βιώνουμε εδώ και χρόνια. Είναι σημαντική η αναβάθμιση της παιδείας και της κριτικής σκέψης και ο παραμερισμός του πελατειακού κράτους. Επίσης υπάρχει σύγχυση και σε θέματα ταυτότητας. Ενώ θα πρέπει να τιμούμε την εθνική μας ταυτότητα είναι σημαντικό να υπάρχει σεβασμός στη διαφορετικότητα. Μέσα από την παράδοση μας αναδεικνύονται αξίες που εάν επιστρατευθούν μπορούν να μας οδηγήσουν σε ένα καλύτεροαύριο. Σε αυτές συμπεριλαμβάνονται το φιλότιμο, η αλληλεγγύη και ο
σεβασμός στον άγραφο νόμο.
Πρέπει να αξιολογήσουμε τις ευρύτερες συνθήκες στα πλαίσια των οποίων λαμβάνουν χώρα οι διάφορες εξελίξεις. Ας μην ξεχνούμε ότι η Κύπρος εξακολουθεί να υφίσταται τις συνέπειες της τουρκικής κατοχής ενώ ακόμα δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε το μέλλον. Είχαμε επίσης την ενταξιακή πορεία, την τελική ένταξη στην ΕΕ το 2004, την υιοθέτηση του ευρώ το 2008 καθώς και τη μεγάλη κρίση που ακολούθησε. Επιπλέον, υπάρχουν και οι επιρροές της παγκοσμιοποίησης. Για να αντιμετωπισθούν όλα αυτά απαιτείται μια ολοκληρωμένη στρατηγική. Στα πλαίσια αυτά θα πρέπει να υπάρξει και νέο
κοινωνικό συμβόλαιο το οποίο θα αποτελέσει βασικό πυλώνα για τη δημιουργία ενός νέου κλίματος. Παράλληλα, απαιτείται συλλογικότητα – εκτός από το «εγώ» θα πρέπει να σκεφτόμαστε και το «εμείς» καθώς και τον διπλανό μας.
Η ένταξη δημιούργησε πολλές προσδοκίες για δίκαιη επίλυση του Κυπριακού, προσδοκίες οι οποίες διαψεύστηκαν. Μήπως δεν αξιοποιήσαμε σωστά το πλεονέκτημα της ιδιότητας του μέλους της ΕΕ;
Το ζήτημα είναι πολύπλοκο. Είναι γεγονός ότι υπερτιμήθηκαν οι δυνατότητες της ΕΕ. Από την άλλη όμως σε διάφορα επίπεδα η Κυπριακή Δημοκρατία λειτούργησε με τρόπο που δεν αξιοποίησε επαρκώς την ιδιότητα της ως μέλος της ΕΕ. Ως εκ τούτου δεν υπήρξε η απαιτούμενη διαφοροποίηση της πολιτικής για το Κυπριακό με τα γνωστά αποτελέσματα.
Είναι πολύ σημαντικό η Κύπρος να μην είναι παθητικός δέκτης ιδεών. Στα πλαίσια της ΕΕ αλλά και της διεθνούς κοινότητας θα μπορούσε η Κυπριακή Δημοκρατία να αναλάβει πρωτοβουλίες. Ακόμα και πριν από το 2004 είχα υποστηρίξει τη θέση ότι η συγκεκριμένη βάση των συνομιλιών δεν μπορούσε να οδηγήσει σε θετικά αποτελέσματα.
Γιατί η θέση για λύση που θα καθιστά την Κύπρο ένα κανονικό, φυσιολογικό κράτος, δεν τέθηκε ενωρίτερα, ίσως από την επομένη της ένταξης στην ΕΕ, όταν ήταν νωπή η εντολή του λαού στο δημοψήφισμα επί του Σχεδίου Ανάν V;
Δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι για χρόνια οι κυρίαρχες δυνάμεις στο πολιτικό σύστημα της Κύπρου θεωρούσαν μη ρεαλιστικές τις θέσεις όσων μιλούσαν για ένα κανονικό/φυσιολογικό κράτος. Προσωπικά είχα θέσει αυτά τα ζητήματα ακόμα και πριν από το Σχέδιο Ανάν με συγκεκριμένες εισηγήσεις. Οι τοποθετήσεις αυτές θεωρήθηκαν τότε ως υπερβολές. Όμως όταν ο τέως Υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδος κύριος Ν. Κοτζιάς έθεσε το ζήτημα της κανονικότητας η θέση αυτή χαιρετίσθηκε και υιοθετήθηκε και από τον Πρόεδρο Αναστασιάδη. Χαίρομαι γι’ αυτήν την εξέλιξη. Όμως λυπούμαι που δεν έγινε
νωρίτερα. Τονίζω όμως ότι η κανονικότητα δεν αφορά μόνο το ζήτημα των εγγυήσεων, αλλά και όλα τα θέματα που συνθέτουν το Κυπριακό, περιλαμβανομένων και των ζητημάτων εσωτερικής διακυβέρνησης.
Πώς βλέπετε την επόμενη μέρα στο Κυπριακό; Με ποιό τρόπο πιστεύετε ότι μπορούμε να βγούμε από το αδιέξοδο;
Τα δεδομένα είναι εξαιρετικά δύσκολα. Με αφορμή τον συνεχιζόμενο εποικισμό και την ισλαμοποίηση της κατεχόμενης Κύπρου, θα πρέπει να αναδειχθεί η διεθνής διάσταση του Κυπριακού και η επεκτατική πολιτική της Τουρκίας. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι σήμερα δεν υπάρχει διάλογος μετά την κατάρρευση στο Κραν Μοντάνα τον Ιούλιο του 2017. Δεν είναι μόνο το θέμα των εγγυήσεων που αποτελεί πρόβλημα. Είναι και αρκετά άλλα. Σ’ αυτή τη συγκυρία έχει αναδειχθεί η διαφωνία στην ερμηνεία του όρου πολιτική ισότητα.
Δεν είναι υπερβολή να λεχθεί ότι υπάρχει χάσμα μεταξύ των θέσεων των δυο
πλευρών.
Θεωρώ ότι στα πλαίσια μιας νέας προσέγγισης είναι δυνατό να υποδειχθεί η σημασία μιας εξελικτικής διαδικασίας η οποία θα περιλαμβάνει Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης στη Κύπρο. Παράλληλα, έστω και άτυπα, θα πρέπει να υπάρξει ένας διάλογος με την Τουρκία για τα ενεργειακά ζητήματα καθώς και τα θέματα ασφάλειας και ευρύτερης συνεργασίας στην Ανατολική Μεσόγειο.
Ένας από τους βασικούς στόχους της πολιτικής μας πρέπει να είναι η ομαλοποίηση των σχέσεων μας με την Τουρκία. Η πολιτική αυτή περνά μέσα από την αναγνώριση της Κυπριακής Δημοκρατίας και την οικοδόμηση σχέσεων καλής γειτονίας. Ταυτόχρονα όμως, κατανοώντας την τεράστια δυσκολία υλοποίησης αυτής της πολιτικής, η Κυπριακή Δημοκρατία θα πρέπει να συνεχίσει να οικοδομεί και να εμβαθύνει δίκτυα συνεργασίας με άλλες χώρες. Επιπρόσθετα, είναι καθοριστικής σημασίας να καταστεί ένα κράτος πρότυπο
στην Ανατολική Μεσόγειο το οποίο να εξυπηρετεί ευρύτερους στόχους ούτως ώστε διάφορες δυνάμεις και οργανισμοί να θεωρούν τη συνέχεια της απαραίτητη.
Ποιά η δική σας ανάγνωση για τις κινήσεις της Τουρκίας στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου σε σχέση με το Κυπριακό; Και πώς βλέπετε τις σχέσεις Τουρκίας με Μόσχα και Ουάσιγκτον;
Η Τουρκία εξακολουθεί να έχει επεκτατικές βλέψεις έναντι της Κύπρου. Και στη σημερινή συγκυρία πέρα από τον εποικισμό και την ισλαμοποίηση της κατεχόμενης Κύπρου, διεξάγει και ένα υβριδικό πόλεμο εναντίον της Κυπριακής Δημοκρατίας, μια διάσταση του οποίου είναι η συνεχής ροή λαθρομεταναστών από τα τουρκικά παράλια και την κατεχόμενη Κύπρο. Παράλληλα θέλει να είναι η ηγεμονική χώρα στην Ανατολική Μεσόγειο. Και αυτό το επαναλαμβάνει με κάθε ευκαιρία.
Παρά τις μεγάλες τριβές με τις ΗΠΑ δεν θεωρώ πιθανό το ενδεχόμενο εξόδου της Τουρκίας από το ΝΑΤΟ. Κάτι τέτοιο θα συνιστούσε μια τεράστια αλλαγή στην αρχιτεκτονική ασφάλειας της Ανατολικής Μεσογείου. Η αναβάθμιση των σχέσεων Τουρκίας–Ρωσίας σε αυτή τη συγκυρία είναι επίσης ενδεικτική της πολυπλοκότητας του υφιστάμενου διεθνούς συστήματος στα πλαίσια του οποίου η Άγκυρα θεωρεί ότι ακολουθεί τη δική της εξωτερική πολιτική ανεξάρτητα από το γεγονός ότι ανήκει στο ΝΑΤΟ.
Οι δημοσκοπήσεις που βλέπουν το φως της δημοσιότητας ενόψει ευρωεκλογών αποτυπώνουν την αυξημένη δυσαρέσκεια της κοινής γνώμης για το πολιτικό σύστημα και ευρύτερα τους θεσμούς. Τι φταίει κατά τη γνώμη σας;
Είναι προφανές ότι υπάρχει μια τεράστια απογοήτευση των πολιτών για το πολιτικό σύστημα και ευρύτερα για τους θεσμούς του κράτους. Το πολιτικό σύστημα έχει τις δικές του ευθύνες για την κατάρρευση της οικονομίας, τη διαπλοκή και τη διαφθορά. Κρίνοντας από τα αποτελέσματα ευθύνες αποδίδονται και για την πολιτική που έχει ακολουθηθεί στο Κυπριακό. Το ζητούμενο είναι πως αντιμετωπίζεται αυτή η κατάσταση. Η προσπάθεια για επανάκτηση της εμπιστοσύνης και της αξιοπιστίας του κράτους, των θεσμών και του πολιτικού συστήματος είναι μονόδρομος. Για τον σκοπό αυτό απαιτούνται δράσεις σε διάφορα επίπεδα καθώς και μια δραστήρια ομάδα πολιτών η οποία θα αποτελεί ουσιαστικό μοχλό πίεσης για την υλοποίηση των αναγκαίων αλλαγών.
Τι πρέπει να γίνει ώστε να αποκατασταθεί στον ελάχιστο δυνατό βαθμό η εμπιστοσύνη της κοινωνίας, ιδιαίτερα της νέας γενιάς, έναντι των θεσμών;
Η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης, της κοινωνίας και του κάθε πολίτη ξεχωριστά έναντι του κράτους και των θεσμών δεν είναι εύκολη υπόθεση. Η αξιοπιστία, η εμπιστοσύνη, η υπευθυνότητα, η λογοδοσία και η αποδοτικότητα είναι αλληλένδετες έννοιες. Και εν πολλοίς οι πολίτες κρίνουν το κράτος, τις κυβερνήσεις, τους θεσμούς και το πολιτικό σύστημα γενικότερα από τα αποτελέσματα. Στη σημερινή συγκυρία είναι καθοριστικής σημασίας να υπάρχει μια ολοκληρωμένη πολιτική που να πείθει ότι θα αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τα προβλήματα της χώρας και των πολιτών. Παράλληλα απαιτείται ανανέωση του πολιτικού συστήματος τόσο σε επίπεδο ιδεών όσο και ανθρώπινου
δυναμικού.