Για να είμαστε δίκαιοι, το ΕΔΑΔ έδωσε τις δύο τελευταίες δεκαετίες ένα εργαλείο πολιτικής επίλυσης μιας σοβαρής πτυχής του Κυπριακού, το οποίο οι Ε/Κ δεν εκμεταλλεύθηκαν
Ο Πρωθυπουργός του Ισραήλ, Γιαΐρ Λαπίντ, επανέφερε την πρόταση για λύση δύο κρατών στο ζήτημα της ισραηλινοπαλαιστινιακής σύγκρουσης που μαίνεται εδώ και δεκαετίες, και μάλιστα από το πιο επίσημο βήμα, αυτό της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ.
Κάποιοι Ελληνοκύπριοι πιστεύουν ότι η πρόταση Λαπίντ είναι μια πρόταση που φτάνει στη Λευκωσία από το μέλλον. Κάποιοι προβαίνουν σε αυτή την πρόβλεψη με θλίψη, κάποιοι θεωρούν ότι δεν υπάρχει άλλη επιλογή, ενώ υπαρχουν και αυτοί που πιστεύουν ότι στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου η φλυαρία υπερτερεί της πολιτικής σκέψης.
Ο Λαπίντ
«Μια συμφωνία με τους Παλαιστίνιους, βασισμένη σε δύο κράτη για δύο λαούς, είναι το σωστό για την ασφάλεια του Ισραήλ, για την οικονομία του Ισραήλ και για το μέλλον των παιδιών μας», είπε ο Πρωθυπουργός του Ισραήλ, εξαγριώνοντας τον πολιτικό του αντίπαλο στο Τελ Αβίβ, Βενιαμίν Νετανιάχου, ο οποίος διαφωνεί κάθετα. Αν ο Νετανιάχου επανέλθει στην εξουσία σε μερικούς μήνες, η πρόταση αυτή του Λαπίντ θα μπει ξανά εκεί απ' όπου βγήκε. Δηλαδή, στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας.
Σύμφωνα με το πρακτορείο Reuters, η αναφορά του Λαπίντ σε λύση των δύο κρατών κατά τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, που ήταν αδρανής εδώ και καιρό, απηχεί την υποστήριξη του Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών, Τζο Μπάιντεν, προς το Ισραήλ τον Αύγουστο.
«Σήμερα, η μεγάλη πλειοψηφία των Ισραηλινών στηρίζει αυτό το όραμα της λύσης των δύο κρατών και εγώ είμαι ένας από αυτούς. Δεν έχουμε παρά μόνο έναν όρο: ότι το μελλοντικό παλαιστινιακό κράτος θα είναι ειρηνικό», συμπλήρωσε χαρακτηριστικά ο Λαπίντ.
Πρόσθεσε, δε, ότι οποιαδήποτε συμφωνία θα εξαρτηθεί από ένα ειρηνικό παλαιστινιακό κράτος που δεν θα απειλεί το Ισραήλ.
Δεδομένα
Ανεξαρτήτως αν το Ισραήλ αναγνωρίζει ή όχι Παλαιστινιακό Κράτος, από την περίοδο 2012-13 το κράτος αυτό υπάρχει επισήμως, αναγνωρίζεται δε από 138 χώρες μέλη του ΟΗΕ, μεταξύ των οποίων και η Κύπρος. Βεβαίως, για να υπάρξει πραγματική λύση επί του εδάφους χρειάζεται η υπογραφή του Ισραήλ και σίγουρα η συγκατάνευση των Παλαιστινίων σε έναν χάρτη ο οποίος θα καθορίζει τα σύνορα των δύο κρατών. Όλοι αντιλαμβάνονται ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η Ιερουσαλήμ, την οποία και τα δύο κράτη διεκδικούν ως πρωτεύουσά τους.
Τεράστιο πρόβλημα βέβαια υπάρχει και στα μυαλά των ανθρώπων. Το 2014, στο πλαίσιο ερευνών, πάνω από το 50% των Παλαιστινίων τοποθετήθηκε κατά μιας τέτοιας λύσης – μία θέση΄που φαίνεται να συντηρείται και σήμερα. Πολλοί από τους ερωτηθέντες δήλωσαν μάλιστα ότι εξαιτίας των εποικισμών εις βάρος του παλαιστινιακού λαού, η λύση δύο κρατών δεν είναι πλέον εφικτή. Η πλειοψηφία των Ισραηλινών αντιτίθεται και σε ενδεχόμενη λύση ενός κράτους, καθώς, όπως υποστηρίζουν, ένα τέτοιο σενάριο θα υπονόμευε την εβραϊκή ταυτότητα του Ισραήλ. Το ερώτημα σχετικά με το ποια θα μπορούσε να είναι μία άλλη εναλλακτική λύση στην περιοχή, εκτός της δημιουργίας δύο κρατών, παραμένει αναπάντητο.
Το σίγουρο είναι ότι το πρόβλημα αυτό τυγχάνει τεράστιας εκμετάλλευσης. Το Ιράν και η Τουρκία εμφανίζονται ως προστάτες των Παλαιστινίων, οι ΗΠΑ στηρίζουν το Ισραήλ, η Ρωσία ως συνήθως υποστηρίζει λύση στη βάση αρχών και η ΕΕ κτίζει πολιτικές σχέσεις με το Τελ Αβίβ, αλλά στέλνει και ανθρωπιστική βοήθεια στη Γάζα.
Το πρόβλημα εν ολίγοις, αν δεν το λύσουν μαζί οι Εβραίοι και οι Παλαιστίνιοι, δεν θα λυθεί ποτέ, με τις δυο πλευρές να πληρώνουν καθημερινά φόρο αίματος μέσα από καθημερινές αψιμαχίες ή και εκτεταμένες συγκρούσεις.
Το Κυπριακό
Ο Ταγίπ Ερντογάν διατύπωσε πολλές ακραίες θέσεις στο Κυπριακό, σε μια ωστόσο έχει δίκαιο. Ότι μετά το 1974, σε αντίθεση με το τι συμβαίνει σήμερα στο Ισραήλ, δεν υπάρχουν συγκρούσεις στην Κύπρο. Από την άλλη, ο απόλυτος διαχωρισμός των δύο κοινοτήτων από το 1974-2003 και στη συνέχεια η μερική επικοινωνία μέσω οδοφραγμάτων, δεν επέτρεψε ποτέ στη σύγχρονη περίοδο τη δημιουργία ουσιαστικών σχέσεων μεταξύ τους, παρότι συνυπάρχουν στην Κύπρο από το τέλος του 16ου αιώνα. Σήμερα οι δύο κοινότητες ζουν σε δύο παράλληλα σύμπαντα. Κάτι που επιτρέπει σε κάποιους πολιτικούς, όπως ο κ. Τατάρ, να μιλούν για δύο κράτη. Οι Ελληνοκύπριοι το λένε έμμεσα διά της φράσης «τζείνοι ποτζιεί, εμείς ποδά".
Ο «τολμηρός» Νίκος Αναστασιάδης επιχειρησε να ανοίξει τη συζήτηση για λύση δύο κρατών το 2017 στο Κραν Μοντανά, έχοντας προφανώς διπλή αφετηρία. Ως τακτικιστής επιχειρούσε να ρίξει τη λύση δύο κρατών στο τραπέζι πιστεύοντας ότι η Τουρκία δεν θέλει αυτή τη λύση, λόγω ΕΕ αλλά και φυσικού αερίου που βρίσκεται στην πλευρά της ΑΟΖ των Ελληνοκυπρίων. Πίστευε ότι η Τουρκία θα έδινε τα πάντα για κάποιες ποσότητες φυσικού αερίου. Στην μπλόφα η Τουρκία (μιας και δεν βρέθηκε αέριο) απάντησε με πρόταση περί κυριαρχικής ισότητας και έστειλε τα γεωτρύπανά της στη νότια ΑΟΖ της Κύπρου, δείχνοντας ότι έχει μεγαλύτερη ευχέρεια κινήσεων. Στην πορεία βεβαίως η λύση δύο κρατών άρχισε να λειτουργεί στο μυαλό του Προέδρου και κάποιων επιτελών του ως μια ρεαλιστική λύση, αφού έκρινε ότι η ΔΔΟ έχει πεθάνει, όπως έλεγε έναν χρόνο μετά το Κραν Μοντανά σε γνωστό καναλάρχη στο Προεδρικό Μέγαρο, στην παρουσία και του Νίκου Χριστοδουλίδη. Στην εντύπωση αυτή έχει προσχωρήσει σήμερα και η πλειοψηφία των Ε/Κ λόγω και των εμπρηστικών δηλώσεων όλων των ηγετών της Τουρκίας.
Ανοικτά για δύο κράτη;
Το πρόβλημα στην Κύπρο σε σχέση με το Ισραήλ είναι ότι είναι φοβερά δύσκολο να βρεθεί Ε/Κ πολιτικός να μιλήσει ανοιχτά για να θέσει τους όρους μιας συζήτησης, όπως έκανε προχθές ενώπιον της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ ο Πρωθυπουργός του Ισραήλ.
Υπάρχουν σαφείς διαφορές μεταξύ Παλαιστινιακού και Κυπριακού. Το εβραϊκό έθνος είναι αρχαίο, αλλά το κράτος του Ισραήλ ιδρύθηκε το 1947 διά του ψηφίσματος 181 του ΟΗΕ. Θεμελιώθηκε όταν αποφασίστηκε η διχοτόμηση της Παλαιστίνης σε δύο διαφορετικά κράτη κατά γλώσσα, πολιτισμό και θρησκεία: ένα αραβικό, και ένα εβραϊκό, το Ισραήλ. Οι κάτοικοι του εβραϊκού κράτους, πλην ελαχίστων, δεν ζούσαν στην περιοχή αυτή, αλλά μεταφέρθηκαν μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο σταδιακά από διάφορες περιοχές της Ευρώπης. Μέσα από τους πολέμους που ακολούθησαν, το Ισραήλ απέκτησε πρόσθετα εδάφη, τα οποία μονίμως κατοικούνταν από Παλαιστινίους, τα οποία σήμερα δείχνει διατεθειμένο να παραχωρήσει σε ένα παλαιστινιακό κράτος.
Σε ό,τι αφορά το εδαφικό, το Κυπριακό θυμίζει πιο έντονα την περίπτωση της Σμύρνης, από την οποία προσφυγοποιήθηκαν το 1922 γύρω στο ενάμισι εκατ. Έλληνες. Πού υπάρχει διαφορά; Το θέμα τότε επιλύθηκε μέσω συμφωνίας ανταλλαγής πληθυσμών τάχιστα με την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης έναν χρόνο μετά. Ένα μεγάλο μέρος των Ελλήνων προσφύγων αποκαταστάθηκε σε οθωμανικές περιουσίες που περιήλθαν στο ελληνικό κράτος μετά την αποχώρηση εκατοντάδων χιλιάδων Οθωμανών από τη Βόρεια Ελλάδα. Στην Κύπρο έχουν ήδη παρέλθει 46 χρόνια χωρίς οριστική συμφωνία, αν και μια μερική λύση δόθηκε μονόπλευρα με τη συμφωνία της Τρίτης Βιέννης στις 2 Αυγούστου 1975. Η ε/κ πλευρά δέχτηκε να μετακινηθούν στον βορρά οι Τ/Κ που ζούσαν μετά την εισβολή στη νότια Κύπρο, με την προϋπόθεση ότι θα παρέμεναν επίσης στην Καρπασία οι Ε/Κ κάτοικοί της. Στην πορεία βεβαίως οι Ε/Κ της Καρπασίας εξωθήθηκαν σε μετακίνησή τους στις νότιες περιοχές της χώρας.
ΕΔΑΔ
Στη Σμύρνη, το εδαφικό και το προσφυγικό λύθηκαν με πολιτικά μέσα. Το ίδιο επιχειρείται σε μεγάλο βαθμό και στο Παλαιστινιακό.
Το Κυπριακό αφέθηκε για χρόνια να κινείται κυρίως σε νομικές διαδρομές. Με αποκορύφωμα την απόφαση του ΕΔΑΔ υπέρ της Τιτίνας Λοϊζίδου. Η οποία τη δεκαετία του 1990 θωράκισε ένα σημαντικό μέρος των συζητήσεων για το περιουσιακό και τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα των προσφύγων τα επόμενα χρόνια. Η οποία υποχρέωσε την Τουρκία να αποδεκτεί τη θέση ότι η περιουσία δεν χάνεται, με αποτέλεσμα να αποδεκτεί στο πλαίσιο της συζήτησης σχεδίων λύσης διάφορες θεραπείες, όπως η επιστροφή, η ανταλλαγή και η αποζημίωση, με το ΕΔΑΔ να κυνηγά μέχρι πριν λίγες μέρες την Τουρκία να την εφαρμόσει.
Το ΕΔΑΔ τη βδομάδα που πέρασε αποφάσισε ότι δεν θα επιβλέπει πλέον την εφαρμογή της απόφασης για την Τιτίνα. Για να είμαστε δίκαιοι, το ΕΔΑΔ έδωσε τις δύο τελευταίες δεκαετίες ένα εργαλείο πολιτικής επίλυσης μιας σοβαρής πτυχής του Κυπριακού, το οποίο οι Ε/Κ δεν εκμεταλλεύθηκαν. Οι Ε/Κ έκριναν ότι η απόφαση του ΕΔΑΔ υπέρ της Τιτίνας είναι η λύση και όχι ένα εργαλείο λύσης.
Η νομική επιστήμη έρχεται συνήθως να βοηθήσει την πολιτική να λύσει σύνθετα προβλήματα. Δεν την υποκαθιστά. Μέσω των ψηφισμάτων και των αποφάσεων του ΕΔΑΔ, Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι είχαν και ίσως ακόμα έχουν μια ευκαιρία να αναπτύξουν την πολιτική τους σκέψη και να λύσουν ένα σύνθετο πρόβλημα win -win. Η Ομοσπονδία είναι ένα σύνθετο πολίτευμα. Στη λύση δύο κρατών τα πράγματα είναι απλά: Κάποιος κερδίζει πολύ και κάποιος χάνει. Στο Ισραήλ αυτή η λύση δεν μπορεί να έλθει γιατί προς το παρόν σκοντάφτει σε κορυφαίους συμβολισμούς. Στην Κύπρο βρεθήκαμε ένα βήμα πριν τη λύση Ομοσπονδίας εντός της ΕΕ, αλλά αποτύχαμε να διανύσουμε το τελευταίο μίλι, όπως διαπίστωσε ο Αντόνιο Γκουτέρες. Ο Ερντογάν και η Τουρκία έβαλαν από την άνοιξη του 2021 στο τραπέζι τη λύση δύο κρατών. Αν κάτι δεν αλλάξει δραματικά, πολύ σύντομα θα υποχρεωθούμε να αρχίσουμε να συζητούμε πάνω σε αυτή τη βάση.