Tiroid bir endokrin bezidir, salgılama aktivitesine sahiptir ve ürettiği hormonları kan dolaşımına salar. Şekli itibarıyla bir kelebeği andırır, lob adı verilen iki kısımdan (sağ ve sol lob) oluşur.
Boynun ön kısmında, yemek borusunun arkasında ve gırtlak ve soluk borusunun önünde yer alır. Aktivitesi hipotalamus-hipofiz tarafından düzenlenir. Hipotalamus, çeşitli uyaranlara yanıt olarak, hipofiz bezini hedef alan TRH hormonunu (tirotropin salgılayan hormon) salgılar. TRH, hipofiz bezi tarafından TSH (tiroid uyarıcı hormon) salgılanmasını düzenleyerek etki eder.
TSH sırayla, tiroid üzerinde çalışır ve sentezi için iyot gerekli olan iki hormonun, T3 (triiyodotironin) ve T4 (tiroksin) üretimini düzenler. Daha sonra, farklı organlara ulaşana kadar kanın taşınmasına izin veren özel proteinlere bağlandıkları kan dolaşımına salınırlar. Kandaki fazla veya az T3 ve T4 yoğunluğu, bir denge durumuna sahip olmak ve bunu sürdürmek için daha sonra uygun miktarlarda TSH salgılayacak olan hipofiz tarafından sürekli olarak izlenir.
Tiroid bezinin vücuttaki görevi nedir?
Boyut ve ağırlık olarak küçük (ortalama 20-30 gr), ancak tüm organizmanın düzgün çalışması için temel bir bez olan tiroid, fetüs döneminden itibaren önemlidir ve bu önemli görevler doğumdan sonra da tüm vücutta devam eder.
Fetüste, tiroid hormonları vücudun normal gelişimini sağlar, ancak hepsinden önce merkezi sinir sisteminin, tüm sinir yapılarının ve beynin farklılaşmasını ve büyümesini destekler.
Fetal dönemde ve çocuklukta T3 ve T4 eksikliği, tam olarak oluşmamış ve olgunlaşmış bir sinir sisteminin eşlik ettiği zeka geriliği ile karakterize önemli ve geri dönüşü olmayan beyin hasarına neden olabilir. Bu nedenle hamilelik sırasında fetüsün normal olgunlaşması için yeterli tiroid hormonu alması önemlidir.
Yetişkinlikte tiroid, vücudun nefes alma ve dinlenme sırasında beyin aktivitesi ve kan dolaşımı gibi temel işlevleri yerine getirmesi için gereken minimum enerji miktarı olan bazal metabolizmanın yönetiminde ve düzenlenmesinde kilit bir rol oynar. Sayısız hücresel aktiviteyi uyarır.
Şeker ve yağ metabolizmasında görev alır. Normal konsantrasyonlarda, tiroid hormonları kan glukoz seviyelerini düşürerek insülin etkisini artırır. Yağlarda ise kolesterolün üretimini ve atılımını uyarır.
Tiroid ayrıca kalp ve damar sistemi üzerinde de etkilidir. Kalp atış hızını arttırır, miyokardın kasılmasını destekler, damarların direncini geliştirerek vücudun tüm bölümlerinin uygun oksijenlenmesini sağlar.
Hormonal aktivitesi sayesinde tiroid bezi aynı zamanda iyi ve sağlıklı bir sindirim fonksiyonuna sahip olmak için kilit bir mekanizma olan bağırsak hareketlerini de düzenler.
Üreme sisteminin de düzgün çalışması için tiroid hormonlarına ihtiyacı vardır. Örneğin erkeklerde önce testislerin gelişimini ve daha sonra spermatogenezin olgunlaşmasını sağlarken, kadınlarda adet döngüsünü düzenler ve gebeliğin devamını destekler. Bu nedenle sağlıklı bir tiroidin üreme kapasitesi üzerinde olumlu bir etkisi vardır.
Tiroid sorunlarını gösteren 10 işaret
Tiroid sorunlarıyla ilgili birçok farklı belirti vardır. En yaygın belirtiler, üretilen tiroid hormonlarının miktarına bağlı değişikliklerdir. T3 ve T4 hormonlarının üretimi fazla ise durum hipertiroidi, bu üretim normalden düşük ise durum hipotiroidi olarak adlandırılır.
İşte tiroid bezinin işlevindeki olası bir değişikliğin göstergesi olabilecek 10 belirti.
Vücut ağırlığında dalgalanmalar
Tiroid hormonları, yağların ve karbonhidratların metabolizmasını etkiler ve bu durum vücut ağırlığında beklenmedik bir değişikliğe neden olabilir. Hipertiroidizm durumunda hızlanan metabolizma nedeniyle hızlı kilo kaybı olurken, hipotiroidizm vakalarında metabolik aktivitelerdeki azalma ve güçlü su tutma nedeniyle kilolar doğru bir diyete rağmen birikir.
Sıcağa veya soğuğa karşı aşırı duyarlılık
Tiroid, vücudun dış sıcaklığa uyum sağlayarak kendi vücut sıcaklığını düzenlemesine yardımcı olur. Buna termoregülasyon denir. Gerçek bir nedeni olmasa bile çok sıcak veya çok soğuk hissediyor ve bu duruma dayanamıyor musunuz? Bu, tiroid hormonlarında bir değişikliğin işareti olabilir. Örneğin hipertiroidizmde ısıya karşı yüksek hassasiyet vardır, aksine hipotiroidizmde güçlü bir soğukluk hissi vardır.
Yorgunluk
Gece istirahati veya düzgün uykuya rağmen enerjisiz ve güçsüz hissediyorsanız, bu durum tiroid hormonlarında eksikliği gösterebilir. Neredeyse tüm hipotiroidi vakaları bu özelliklere sahiptir.
Ruh halinin değişmesi
Ruh halindeki değişikliklerin, bir tiroid bozukluğu da dahil olmak üzere birçok kökeni olabilir. Metabolizmanın genel olarak hızlanması nedeniyle, hipertiroidizmde sinirlilik, uykusuzluk, anksiyete, sinirlilik, hiperaktivite, aşırı duygusallık ortaya çıkabilir. Hipotiroidi varlığında ise genel olarak metabolizmanın ve hücresel faaliyetlerin yavaşlaması, uyuşukluk, hafıza bozuklukları, konsantrasyon güçlüğü, düşünce süreçlerinde azalma ve depresyon görülebilir.
Bağırsak bozuklukları
Tiroid bezi, sindirim sisteminin sağlıklı çalışması için gerekli olan bağırsak hareketlerini düzenler. Tiroid bezinde herhangi bir bozukluk olduğunda, sindirim de zarar görür. Hipertiroidizm, sindirim sistemi kaslarının daha fazla uyarılmasından kaynaklanan sık dizanteri (bağırsak iltihabı) ataklarını tetiklerken, hipotiroidizm hormonal yetersizlik nedeniyle inatçı kabızlığa neden olur.
Kalp sorunları
Normal kalp atışındaki değişiklikler de tiroid bozukluğuna işaret edebilir. Hipertiroidizm taşikardi, çarpıntı ve tansiyonda yükseliğe neden olabilirken, hipotiroidizm bradikardi, düşük miyokardiyal kasılma kuvveti, hipotansiyona neden olur.
Yüksek kolesterol
Doğru bir diyet ve belirli ilaçların kullanımı ile normale dönmeyen yüksek kan kolesterol değeri, metabolizmanın yavaşlamasına neden olan hipotiroidizmin bir işareti olabilir.
Cilt, tırnak ve saçtaki değişiklikler
Saç, tırnaklar ve cilt tiroid hormonlarıyla ilgili dengesizliklerden büyük ölçüde etkilenir ve yüksek veya düşük konsantrasyonlarına farklı şekilde tepki verir. Hipertiroidizmde cilt daha sıcak, daha ince ve daha kırılgan görünürken saçlar çok fazla dökülebilir. Hipotiroidizm durumunda ise cilt pürüzlü ve kurudur, tırnaklar zayıflar, saçlar donuk, kırılgandır ve daha fazla dökülme eğilimi gösterir. Kaşlar da ince ve güçsüz olabilir.
Düzensiz adet döngüsü ve doğurganlık sorunları
Üreme organlarının sağlığı da tiroid bezinin aktivitesine bağlıdır. Bu nedenle, kanda dolaşan tiroid hormonlarının fazlalığı veya eksikliği, adet döngüsünde bir değişiklik ve doğurganlığın azalması ile ilişkilidir. Hipertiroidi varlığında menstrüasyon kısadır, seyrektir ve yumurtlama olmayabilir. Hipotiroidide ise tam tersine akış bol, uzun ve döngüler birbirine yakındır.
Boyun tabanında ağrı ve rahatsızlık
Tiroid, erkeklerde Adem elmasının altında, boynun tabanında bulunur. Yutkunurken boğazınızda bir yumru ya da tahriş hissediyorsanız, sesinizde hafif bir düşme fark ederseniz, tiroid sorunu yaşıyor olabilirsiniz.
Tiroid sorunları nasıl önlenir?
Tiroid sorunları ve ilgili hastalıklar yaygındır ve artmaktadır. Özellikle sanayileşmiş ülkelerde tiroid problemleri oldukça hızlı bir şekilde artış göstermektedir. Duman ve kirlilik, yanlış beslenme ve gerçek besinlerden yoksun gıdaların sık tüketimi ve stresli günlük yaşam tiroid problemlerini tetikler.
Peki, büyük bir öneme sahip olan tiroidinizi nasıl koruyabilirsiniz? İşte bazı ipuçları.
Kendi kendinize muayene yapın
Tiroid için basit bir kendi kendine muayene de gereklidir. Bir bardak su ve bir ayna yeterli olacaktır. Boynunuza bakacak şekilde başınızı hafifçe geriye doğru eğin ve biraz su için. Yutma sırasında boyun pürüzsüz kalırsa, tiroid tamamdır. Öte yandan, küçük boyutlu hafif bir yumru fark ederseniz, bu bir tiroid nodülünü gösterebilir.
Tiroidin dostu olan iyot alımını kontrol edin
İyot, tiroidde üretilen hormonların ana bileşenlerinden biridir ve tiroidin düzgün çalışması için gerekli bir besindir. Eksikliği bezin büyümesi nedeniyle guatr, nodüller ve beyin sorunlarının oluşumuna neden olabilir ve yaşamın belirli dönemlerinde (fetal yaş, yenidoğan yaşı, hamilelik ve emzirme) daha fazla dikkat gösterilmelidir. Yetişkinlerde günlük 150 mcg iyot alımı önerilir, bu miktar hamile veya emzikli kadınlarda 250-290 mcg'ye çıkar.
Doğru dozda iyot almanın en basit yolu, sofra tuzunu iyotlu tercih etmektir. Bununla birlikte, iyotlu tuz soğuk yemekleri tatlandırmak için çiğ olarak tüketilmeli ve iyot çok uçucu bir madde olduğu için pişirme suyuna eklenmemelidir. İyot açısından zengin diğer besinler deniz balıkları, kabuklu deniz ürünleri ve daha az oranda inek sütü, yumurta, et, baklagiller, meyve ve sebzelerdir.
Selenyum alımına dikkat edin
Sadece iyot değil, selenyum da tiroid bezinin düzgün çalışması için gereklidir. Kaju, kepekli tahıllar, kepek, buğday tohumu ve baklagillerde olduğu gibi hayvansal kaynaklı gıdalarda da iyi miktarda selenyum bulunur.