Στο σπήλαιο ATM του Μπελίζ, οι λεπτομέρειες των αρχαίων θρησκευτικών θυσιών των Μάγια έρχονται ξανά στο επίκεντρο, εξαιτίας μιας νέας έρευνας.
Για περισσότερα από 1.000 χρόνια, το υπόγειο σύστημα του σπηλαίου ATM, μήκους 5 χιλιομέτρων, παρέμενε ανεξερεύνητο και αδιατάρακτο. Οι ντόπιοι ανακάλυψαν εκ νέου την είσοδο το 1986 και, λίγο αργότερα, ο υδρολόγος και σπηλαιολόγος Thomas Miller βρήκε σκελετούς στο εσωτερικό της.
Τις δεκαετίες που ακολούθησαν, το ασυνήθιστα παρθένο σπήλαιο ATM έγινε αντικείμενο πολλών μελετών, προσφέροντας στους επιστήμονες και τους ατρόμητους ταξιδιώτες μια ματιά στη θρησκεία και την κοινωνία των Μάγια από το 700-900 π.Χ. περίπου. Από την έρευνα σε αυτή και σε άλλες τοποθεσίες στο Μπελίζ, οι αρχαιολόγοι γνώριζαν ότι οι Μάγια επιχειρούσαν να μπουν βαθιά μέσα στις σπηλιές για να συνδεθούν με τις θεότητές τους με κάποιο τρόπο, αλλά οι λεπτομέρειες αυτών των τελετών και των τελετουργιών – και οι λόγοι που τις προκαλούσαν – παρέμεναν καλυμμένες από ένα μυστήριο.
Τότε, το 2021, δύο από τους βασικούς αρχαιολόγους που συμμετείχαν στις ανασκαφές της σπηλιάς ATM (Actun Tunichil Muknal) από τη δεκαετία του 1990 εισήγαγαν μια νέα μεθοδολογία για την αποκάλυψη αυτών των μυστηρίων.
Στην εργασία τους – Sacrifice of the Maize God: Re-creating Creation in the Main Chamber of Actun Tunichil Muknal – η καθηγήτρια Holley Moyes από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια και ο αρχαιολόγος από το Μπελίζ δρ Jaime J Awe, εξήγησαν πώς κατάφεραν να δημιουργήσουν μια περίπλοκη εικόνα των θρησκευτικών τελετών μελετώντας τη χωροταξική διάταξη των σκελετών και των αντικειμένων που άφησαν πίσω τους. Μπορούσαν να καταλάβουν πού στέκονταν οι Μάγια ενώ εκτυλίσσονταν οι τελετές, ποιες μυθικές ιστορίες αναπαριστούσαν, ποιους θεούς υποδύονταν οι Μάγια στις τελετές και πώς θυσιάζονταν οι άτυχοι άνθρωποι.
Δεν υπάρχουν μαρτυρίες από πρώτο χέρι για το τι συνέβαινε στις τελετές στα σπήλαια των Μάγια, αλλά η νέα θεωρία ζωντανεύει τις θρησκευτικές τελετές τους σε ένα ανθρώπινο επίπεδο που, μέχρι τώρα, δεν είχε γίνει αντιληπτό. Οι Moyes και Awe υποστηρίζουν ότι οι Μάγια σκηνοθετούσαν περίτεχνες, θεατρικές και θανατηφόρες αναπαραστάσεις του Popol Vuh, του μύθου δημιουργίας των Μάγια – και ότι το έκαναν ως έναν τρόπο να προτρέψουν τους θεούς τους να επιβάλουν μια «αναγέννηση» του κόσμου την περίοδο ακριβώς πριν η ξηρασία και η πολιτική αναταραχή επιφέρουν το τέλος του πολιτισμού τους, γνωστό ως κατάρρευση των Μάγια, τον 10ο αιώνα.
ανθρώπινος σκελετός μέσα στο σπήλαιο ATM του Μπελίζ
«Είναι ίσως ένα από τα πιο σημαντικά αρχαιολογικά σπήλαια στον κόσμο, όσον αφορά το επίπεδο διατήρησής του και την αρχαιολογική του αξία. Κυρίως επειδή δεν λεηλατήθηκε», δήλωσε η Moyes. «Και είναι ένα τόσο περιπετειώδες σπήλαιο- και μόνο για να φτάσεις εκεί περνάς μέσα από τη ζούγκλα, περνάς μέσα από το νερό και έχεις την ευκαιρία να ζήσεις το μονοπάτι που πήραν οι Μάγια για να φτάσουν εκεί».
Η ύψους 8 μέτρων είσοδος στη σπηλιά ATM Cave είναι κρυμμένη πίσω από μπερδεμένα αμπέλια και πυκνό φύλλωμα βαθιά στο φυσικό καταφύγιο Tapir Mountain. Η αφετηρία του μονοπατιού απέχει μία ώρα οδικώς από το San Ignacio, μια πόλη κοντά στα σύνορα με τη Γουατεμάλα. Από εκεί, είναι 45 λεπτά με τα πόδια μέσα στη ζούγκλα και πάνω από μια σειρά από διαβάσεις ποταμών ύψους μέχρι τη μέση και βάθους μέχρι το γόνατο μέχρι την είσοδο. Εδώ, το μονοπάτι τελειώνει και ο μόνος τρόπος για να μπείτε στη σπηλιά ΑΤΜ είναι να κολυμπήσετε.
«Οι Μάγια έκαναν αυτό το ταξίδι με αναμμένους πυρσούς», δήλωσε ο Hector Bol, ένας οδηγός από την τοπική κοινότητα των Μάγια, ο οποίος οδηγεί εκδρομές στη σπηλιά ATM εδώ και 18 χρόνια.
Τα σπήλαια είναι αναπόσπαστο κομμάτι της κοσμοθεωρίας των Μάγια. «Οι Μάγια άρχισαν να χρησιμοποιούν τις σπηλιές γύρω στο 1200 π.Χ., όταν άρχισαν να μετακινούνται για πρώτη φορά στο Μπελίζ» λέει η Moyes. Εξήγησε ότι οι σπηλιές βρίσκονταν στο κάτω μέρος ενός κόσμου τριών επιπέδων, με τον επίγειο ανθρώπινο κόσμο πάνω και τους θεούς στον ουρανό. Σχεδόν 1.500 αντικείμενα και θραύσματα έχουν καταγραφεί μέχρι στιγμής, καθώς και 21 ανθρώπινοι σκελετοί.
Στον μύθο δημιουργίας του Popol Vuh, δύο θεόμορφες μορφές, γνωστές ως Δίδυμοι Ήρωες, ταξιδεύουν στον κάτω κόσμο για να κατευνάσουν τους άρχοντες της Xibalba και να τους προκαλέσουν σε ένα παιχνίδι με μπάλα. Τα δίδυμα χάνουν και αμέσως θυσιάζονται. Ένα άλλο σετ Ηρωικών Διδύμων ακολουθεί στη συνέχεια για να εκδικηθεί τον πατέρα τους (ένας από τα αρχικά Ηρωικά Δίδυμα) και τελικά κερδίζουν. Ο πατέρας τους ξαναγεννιέται ως ο Θεός του καλαμποκιού, από τον οποίο δημιουργείται στη συνέχεια όλη η ανθρώπινη ζωή, και τα Ηρωικά Δίδυμα τιμωρούν τους Άρχοντες της Xibalba, οι οποίοι από τότε μπορούν να δέχονται μόνο προσφορές που έχουν υποστεί κάποια ζημιά.
Τα στοιχεία μέσα στο σπήλαιο ATM υποδηλώνουν ότι είναι αυτός ο μύθος που αναπαρήγαγαν οι Μάγια σε μια απελπισμένη προσπάθεια να πολεμήσουν τους άρχοντες της Xibalba, όπως ακριβώς έκαναν και οι Δίδυμοι Ήρωες.
«Οι Μάγια πρέπει να πίστευαν ότι οι κακοί Άρχοντες της Xibalba θριάμβευαν με κάποιο τρόπο κατά τη διάρκεια της ξηρασίας», δήλωσε η Moyes, αναφερόμενη στη φυσική καταστροφή που οι ειδικοί πιστεύουν ότι συνέβαλε στην πτώση του πολιτισμού. «Οι άρχοντες της Xibalba δεν επιτρέπεται να έχουν ωραία πράγματα και σχεδόν όλα όσα βρίσκουμε στο σπήλαιο ATM είναι σπασμένα, γεγονός που με κάνει να πιστεύω ότι αυτά πρέπει να είναι προσφορές για τις θεότητες του κάτω κόσμου».
Η Moyes εξήγησε επίσης πώς όλα τα αντικείμενα στο σπήλαιο ΑΤΜ έχουν χρονολογηθεί ακριβώς πριν από την κατάρρευση των Μάγια. Κατέστησε είσης σαφές ότι οι Μάγια δεν εκτελούσαν πάντα τέτοιου είδους τελετουργίες. «Μεταξύ των Μάγια», είπε, ]δεν βλέπουμε σχεδόν καθόλου ανθρωποθυσίες μέχρι την ύστερη κλασική περίοδο [8ος και 9ος αιώνας μ.Χ.]. Και νομίζω ότι αρχίζουν να το κάνουν επειδή βρίσκονται στη μέση μιας ξηρασίας και προσπαθούν να έχουν ένα καλύτερο αποτέλεσμα».
Στην πραγματικότητα, η Moyes πιστεύει ότι ο κόσμος των Μάγια παραλληλίζεται με τον δικό μας. «Η ιστορία αυτού που συμβαίνει στους Μάγια είναι μια πραγματική ανθρώπινη ιστορία», είπε. «Είναι μια ιστορία που εκφράζει αυτό που βλέπουμε τώρα με την κλιματική αλλαγή. Εξάλλου, οι Μάγια απλώς προσεύχονται για βροχή. Εδώ στην Καλιφόρνια, κάνουμε το ίδιο. Έχουμε πινακίδες στον αυτοκινητόδρομο που κυριολεκτικά λένε ‘Προσευχηθείτε για βροχή’».
«Ήταν η θρησκευτική θέρμη που έφερε τους Μάγια σε αυτές τις σπηλιές. Αλλά όταν τα πράγματα γίνονται απελπιστικά και η επιστήμη μας απογοητεύει, όλοι αρχίζουμε να προσευχόμαστε», σημείωσε ο Bol.