Toen Rusland Oekraïne binnenviel was er veel speculatie dat China nu ook Taiwan zou binnenvallen. Met China’s heftige reactie op het bezoek van Nancy Pelosi aan Taiwan vorige week lijkt dat moment opeens dichtbij. China doet zware militaire oefeningen dicht bij de kust, legt sancties op en voert een breed diplomatiek offensief. Bereidt het een oorlog voor? Dat is onwaarschijnlijk.
Naarmate China sterker wordt, zal het steeds assertiever de eigen belangen verdedigen. Escalatie hoort daarbij. Daarmee geeft het aan andere landen het signaal dat het bereid is ver te gaan. Het drijft de kosten van bemoeienis met Taiwan op en verandert daarmee de overwegingen van die landen in de toekomst. Toch zijn er grenzen aan hoe ver China zal gaan.
Voor China is Taiwan een onomstotelijk deel van het land dat ooit met China verenigd moet worden. Voor de Verenigde Staten is Taiwan een cruciale bondgenoot, waarmee ze China’s mondiale expansie voor de eigen kust kunnen tegengaan. Zolang de VS het militaire vermogen hebben om Taiwan te verdedigen is er een patstelling. Beijing weet hoe sterk de VS militair is en weet ook dat hoe langer gewacht wordt, hoe sterker de positie van China wordt. Vroeg ingrijpen is daarom onverstandig. Je moet niet, in de woorden van een Chinese hoogleraar, het hele schaakbord omgooien voor een enkel stuk. China speelt een complex schaakspel.
Geopolitiek conflict is onbegrensd geworden. Het eerste boek dat daar een goede analyse van maakte, werd al in 1999 geschreven, door twee Chinese militairen, Qiao Liang en Wang Xiangsui. In de Golfoorlog van 1990-1991 zagen zij het begin van Unrestricted Warfare, de titel van hun boek. Toen al constateerden zij dat er niets in de wereld is dat niet een wapen kan worden: een aandelencrash, een computervirus of een gerucht over een leider. Alle componenten van een klassiek conflict – het slagveld, de soldaten en de instrumenten – zijn onbegrensd geworden. Hun analyse is nog steeds bijzonder actueel.
Wat is volgens de auteurs het grote geheim van de nieuwe oorlogsvoering? Combinatie. Ze hebben het over combinaties van oude en nieuwe wapens, maar vooral over de duizenden mogelijkheden als domeinen en actoren gecombineerd worden.
De auteurs maken dit idee specifieker met een mysterieus concept van ‘principe en zijkant’. De zijkant is een soort kwinkslag, een aanpassing op een principe waarmee de tegenpartij overmeesterd kan worden. Als het zwaard het principe van aanval is, dan is de zijkant de hoek waaronder het zwaard moeiteloos schade kan toebrengen. Het is dus een manier om niet frontaal aan te vallen. Dat is vooral belangrijk tegen een sterkere tegenstander, zoals de VS voor China is.
We zien nu al hoe Rusland het conflict op meerdere tonelen voert, van energie en voedsel tot een diplomatiek offensief in ontwikkelingslanden. China is veel meer verweven met de rest van de wereld en heeft daarom nog veel meer opties.
Rondom Taiwan is een aantal mogelijkheden al te onderscheiden. Diplomatiek bijvoorbeeld. China framet het bezoek van Pelosi als bemoeienis van een rijk en machtig land met de interne zaken van een ander land. Daarmee positioneert het China aan een kant met alle ontwikkelingslanden.
Ook bijzonder belangrijk in het geval van Taiwan is de chipindustrie. Robert O. Work, voormalig Amerikaans staatssecretaris van Defensie, zei eerder over chips dat er voor de VS een verschil van 110 mijl is tussen twee generaties voorsprong op China en twee generaties achterstand. Die afstand verwijst naar de Straat van Taiwan en wat er zou gebeuren als China de Taiwanese chipindustrie in handen zou krijgen.
Het zijn twee voorbeelden van principes waarmee China indirect en zijdelings kan aanvallen op het internationale schaakbord. Ja, het land wordt steeds dreigender en het zal stap voor stap pogen Taiwan in te lijven. Maar het is waarschijnlijker dat het niet frontaal zal aanvallen, maar van de zijkant.
Enerzijds is dat goed nieuws. Het maakt een bloedige oorlog minder waarschijnlijk. Maar China is op oneindig veel manieren met de rest van de wereld verbonden; het is een economische grootmacht in bijvoorbeeld zeldzame aardmetalen, zonnepanelen, medicijnen en digitale technologie. Door zijdelings aan te vallen, kan het veel meer ontwrichting veroorzaken dan Rusland nu doet. Niet invasie, maar zijdelingse ontwrichting is het echte verband tussen Oekraïne en Taiwan. China zal het schaakbord niet omvergooien. Maar het is al meer dan twintig jaar bezig om strategieën met onverwachte combinaties te bedenken. Hoe goed zijn wij daarop voorbereid?
Haroon Sheikh is senior onderzoeker bij de WRR en bijzonder hoogleraar aan de VU. Luuk van Middelaar is deze week afwezig.