Sander Zurhake
redacteur Gezondheidszorg
Sander Zurhake
redacteur Gezondheidszorg
Psychiaters betuigen spijt voor het leed dat lhbti'ers is aangedaan omdat hun identiteit in het verleden als ziekte werd beschouwd. Vanuit die overtuiging werden schadelijke therapieën opgestart die deze gemeenschap zwaar hebben beproefd. De beroepsvereniging voor psychiaters, de NVvP, heeft de spijtbetuiging opgesteld.
Behandelingen om de seksuele geaardheid te veranderen waren tot de jaren zeventig van de vorige eeuw niet ongewoon. Dat ging meestal om gesprekstherapie, maar ook stroomschokken en castratie kwamen voor. Gruwelijke behandelingen noemt de NVvP dat nu.
"Ons rekenschap gevend van deze historie van de psychiatrie, en alle ellende die hierdoor is veroorzaakt, wil de NVvP daarom vandaag spijt betuigen voor dit leed dat is aangedaan", schrijft de organisatie in een verklaring. "Met de inzichten en de visie van nu is dit soort denken en handelen onvoorstelbaar."
"Nu, 50 jaar later, willen we daar een streep onder zetten en een nieuw begin maken", stelt voorzitter Niels Mulder in een toelichting. "Een nieuwe werkelijkheid waarin niemand ziek wordt verklaard vanwege wie diegene ten diepste is en van wie diegene houdt."
Verminking
Tot begin jaren zeventig werd homoseksualiteit nog als een psychische ziekte gezien door deze medische beroepsgroep. Transgender zijn werd tot 2013 nog bestempeld als identiteitsstoornis.
Voor homoseksuelen ontwikkelden psychiaters tot aan de jaren zeventig 'therapieën' die vandaag de dag gezien worden als geestelijk beschadigend en fysiek verminkend. Een aanzienlijk aantal mensen zal daarmee te maken hebben gehad, maar hoeveel precies valt niet meer te achterhalen.
Los van gesprekstherapie waarin naar de oorzaak van de 'afwijkende geaardheid' werd gezocht om patiënten daarvan te 'genezen', werden ook aversietherapieën toegepast. Die bestonden bijvoorbeeld uit stroomstoten op geslachtsdelen bij het zien van homo-erotische beelden. Ook werden bijna 400 mannen tussen de jaren dertig en eind jaren zestig gecastreerd als zedendelinquent.
'Homogenezing' gebeurt nog steeds
Die laatste behandelingen zijn er niet meer sinds homoseksualiteit in 1973 werd geschrapt uit de DSM, het handboek van psychiatrische aandoeningen. Maar conversietherapieën, met praatsessies om mensen te dwingen hun geaardheid te verdringen, vonden tot in deze eeuw plaats binnen de GGZ.
En volgens onderzoek uit 2020 wordt deze vorm van 'homogenezing' nog steeds ingezet in streng gelovige gemeenschappen. Die leiden geregeld tot zware depressies.
Dit was ook de ervaring van Jacques Zonne, die twee maanden lang werd 'gehersenspoeld' en bijna vijftig jaar later nog steeds last heeft van trauma's:
Artsen zien homoseksuelen en transgender personen niet meer als mensen met een psychische ziekte, maar de maatschappij beschouwt ze vaak nog wel als ziek en afwijkend. "En juist dát leidt wel tot psychische aandoeningen", zegt psychiater Ben Ruesink.
Volgens hem komen juist mensen die behoren tot de lhbti-gemeenschap vaker terecht in de GGZ als gevolg van sociale stigmatisering, waardoor ze het gevoel hebben niet zichzelf te kunnen zijn. "Dat doet wat met jouw geestelijk welzijn."
Een bevolkingsonderzoek van het Trimbos-instituut uit 2010 deed destijds bij Ruesink alle alarmbellen rinkelen. Het aantal zelfmoordpogingen onder lhbti-jongeren was vier keer hoger dan onder de algemene bevolking. Voor Ruesink, zelf homoseksueel, reden om met collega's een lhbti-platform binnen de beroepsvereniging op te richten.
'Duister verleden'
De afgelopen jaren heeft dit platform eraan bijgedragen dat psychiaters zich meer bewust zijn van de specifieke mentale problemen binnen de lhbti-gemeenschap. Dat leidde ook tot de publieke spijtbetuiging door de NVvP van vandaag. "Het belang van het uitspreken van die spijt voor de seksuele en genderminderheden valt niet te onderschatten", zegt Ruesink. "Er wordt echt verantwoordelijkheid genomen voor een duister verleden."
Zo omschreef een van de oprichters van de beroepsvereniging in 1873 de homoseksuele geaardheid als een "abnormale hersenafwijking" en seks tussen homo's als een "symptoom van krankzinnigheid". "Dat artikel was trendsettend om homoseksualiteit te medicaliseren", zegt Ruesink. "Deze zienswijze heeft er tot aan de jaren zestig toe bijgedragen dat homoseksuele mannen in sommige gevallen werden gecastreerd. Ik was toen een kind. Ik ben blij dat ik niet eerder ben geboren."
"Het zijn littekens in de levens van mensen en het zijn littekens in de regenbooggemeenschap. Daarom is het goed dat de NVvP vandaag spijt betuigt voor dat verleden", zegt ook Philip Tijsma, woordvoerder van COC Nederland.
"Ook is het goed dat het daar niet bij blijft, dat de NVvP vooruitkijkt en met de regenbooggemeenschap wil werken aan een diverse en inclusieve geestelijke gezondheidszorg waarin iedereen wordt gezien en gehoord, wat ook je seksuele oriëntatie, genderidentiteit, geslachtskenmerken of achtergrond is."
Remke Verdegem, voorzitter van Transgender Netwerk Nederland, sluit zich hierbij aan. "Genderdiverse mensen hebben lang te horen gekregen dat ze psychisch niet in orde zouden zijn, juist ook van psychologen en psychiaters. Daarom is het belangrijk dat dé vereniging voor psychiaters daar nu duidelijk afstand van neemt."
"Wij kijken uit naar verdere samenwerking met de NVvP om de spijtbetuiging bij de mensen te krijgen die hier zelf door geraakt zijn."