Önce özerklik (muhtariyet, otonomi, autonomie) ne anlama geliyor onu anlayalım. Bağımsızlık anlamına gelen özerklik ile yerinden (yerel) yönetim ve kurumsal (TRT, RTÜK, belediye vb.) özerklik aynı şey değildir. Bu nedenle az sonra okuyacağınız 11. maddedeki “muhtariyet” sözcüğünün, siyasal özerklikle hiçbir ilişkisi yoktur. Söz konusu olan, günümüz belediyelerinin özerk yönetimidir.
***
Madde 11- Vilayet mahalli umurda manevi şahsiyeti ve muhtariyeti haizdir. Harici ve dahili siyaset, şeri adli ve askeri umur, beynelmilel iktisadi münasebat ve hükümetin umumi tekâlifi ile menafii birden ziyade vilayata, şamil hususat müstesna olmak üzere Büyük Millet Meclisi’nce vaz edilecek kavanin mucibince evkaf, medaris, maarif, sıhhiye, iktisat, ziraat, nafia ve muaveneti içtimaiye işlerinin tanzim ve idaresi vilayet şûralarının salahiyeti dahilindedir.
11. MADDENİN DOĞRU ÇEVİRİSİ
Madde 11- Vilayet yerel işlerde kurumsal kimliğe ve bağımsızlığa sahiptir. İç ve dış siyaset, şeri, adli ve askeri işler, uluslararası ekonomik ilişkiler ve hükümetin genel politikasıyla kamu yararının birden fazla vilayeti içine aldığı (kapsadığı) hususlar ayrı tutulmak üzere, Büyük Millet Meclisi’nce yapılacak (çıkarılacak) kanunlar gereğince vakıflar, medreseler, milli eğitim, sağlık, ekonomi, tarım, bayındırlık ve sosyal yardımlaşma işlerinin düzenlenmesi ve yönetilmesi vilayet şûralarının (meclislerinin) yetkisi dahilindedir.
AÇIKLAMALAR:
1- 1921 Anayasası’nın maddelerini birbirinden ayrıymış gibi yorumlamak doğru değil. 1921 Anayasası’nın 2. maddesi şöyle: “İcra kudreti ve teşri (kanun yapma) salahiyeti milletin yegâne ve hakiki mümessili olan Büyük Millet Meclisi’nde tecelli ve temerküz eder.”
Bu nedenle muhtariyeti siyasal özerklik olarak çeviremeyiz, yerel yönetim demek daha doğru, çünkü kanun yapma yetkisi verilmemiş vilayet yönetimlerine. Zaten madde “Vilayet mahalli umurda” diye başlamakta.
2- 11. maddedeki “şeri” sözcüğünü “hukuki” olarak anlayabiliriz.
3- Yine 11. maddedeki “vaz edilecek kavain” sözü de yapılacak kanunlar anlamında, yani anayasa yapıldığı sırada olmayan ama ona bağlı kanunların daha sonra çıkarılacağını anlıyoruz. Henüz tam bir hukuki sistem oluşmamış, kanunları yapacaklar ve vilayetlerin (yerel yönetimlerin) yerel bağımsızlığı Millet Meclisi’nin çıkaracağı kanunlarla sınırlı.
4-Bu madde ile daha önce valilere ait yetki belediye meclislerine verilmekte. Bu çok önemli.
***
Bu maddenin kilit sözcük-kavramı ŞÛRA’dır ve bu sözcük “Sovyet”, “parlamento”, “meclis”, “konsey” ya da “danışma kurulu” anlamına gelir. “Şûra” ile “özerklik” (otonomi) eşanlamlı değildir. Sorun yanlış çeviriden kaynaklanıyor. Genel olarak şûra bilinen anlamı ile konsey, meclis ya da kurul anlamına gelmektedir. Kürt milliyetçilerini yanlış iddialara götüren etken “şûra”nın “siyasal özerklik” (otonomi, bağımsızlık) olarak tercüme edilmesidir. İşte bu nedenle, bağlam hiç düşünülmeden siyasal bağımsızlık olarak anlaşılıyor. Ve bu da neredeyse 100 yıldır sürmekte.
İster bir kaynak (yabancı) dilden ister dil içi çeviride olsun, sözcüklerin sözlük anlamlarından bağlamdaki (yani özgün metindeki) anlamını bulmak gerekir. Bu nedenle 11. maddenin özgün metnindeki (“Vilayet mahalli umurda manevi şahsiyeti ve muhtariyeti haizdir”) “muhtariyet” sözcüğü (“Vilayet mahalli”) sınırlamasından dolayı “siyasal özerklik” olarak anlamak artık mümkün olmadığı için sözcüğün doğru anlamını bulmak zorundayız. Bu nedenle, “muhtariyeti” yerel yönetim olarak anlamak zorundayız.
Böyle anlarsak, böyle anlanırsa, böyle anlarlar ise belediye örgütleri olan yerlerde her belediyenin, yetki alanları içinde özerk ve yetkili olduğunu anlarız. Üstelik önümüzde, yetkileri AKP hükümeti tarafından kısıtlanan İstanbul Büyükşehir Belediyesi var. İBB Başkanlığı’nın yetkileri hem İBB Meclisi’nde hem AKP ve MHP çoğunluğu hem AKP hükümeti tarafından kısıtlanmaktadır. Bu nedenle yerel yönetim özgürlükleri ve özerkliği bugün artık mevcut değildir.
Eğer 20 Kasım 2022 “Türkiye’de Her şey Tekrar Ediyor” başlıklı yazımı okuduysanız bu yazımı daha iyi anlarsınız.