Yasa dışı yollarla yurt dışına kaçırılan ve Hollanda'da bir müzayedede satışa konulan Şile Bozgoca Camii Kitabesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nce yürütülen çalışmalarla Türkiye'ye getirildi.
İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi'nde sergilenecek eserin iade sürecine, yazıtta adı geçen Hurşit Bey'in Şile'de yaşadığının, burada defnedildiğinin belgelenmesi ve köyün yaşlılarının yazıtı hatırladıklarını beyan etmelerinin önemli katkısı oldu. İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) ise 2021 yılında skandal bir uygulamaya imza atarak, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Dışışleri Bakanlığı ve Adalet Bakanlığı'na haber vermeden kaçırılan milli serveti Hollanda'daki müzayedede satın almaya kalkışmıştı.
ŞİLE BOZGOCA CAMİİ KİTABESİ'NİN İADE SÜRECİ
Hollanda'da bulunan bir müzayede evinde Eylül 2021'de, Marmara Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Neval Konuk Halaçoğlu'nun ihbarı ve Kültür ve Turizm Bakanlığı'nca yapılan incelemelerle bir cami kitabesinin satışa çıkarılacağı tespit edildi.
Üzerinde "Şile Kazasının Bozgoca Kariyesinin El Hacı İbrahim Zade Hurşit Bey'in Camii Şerifi Hayratıdır" yazılı kitabenin ülkemizden yasal yollarla çıkarılmış olmasının mümkün olmadığı tespit edildi. Söz konusu eserin bir mimari öğenin tamamlayıcı parçası olduğu, hiç bir dönem veya koşulda alım satımının yapılmasının olanaksız olduğu Hollanda makamlarına Dışişleri Bakanlığı kanalıyla iletildi.
Hollanda tarafı el koyma işlemi yapılabilmesi için, iki ülkenin adli birimleri arasında bir yardımlaşma talebi yollanması gerektiğini bildirdi. Bunun üzerine Kültür ve Turizm Bakanlığı, Adalet Bakanlığı ile irtibata geçilerek adli yardımlaşma dosyasının hazırlanmasını talep etti. Şile Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından hazırlanan ve Adalet Bakanlığı tarafından Hollanda savcılık makamına iletilen dosyada Türkiye'den kültür varlıklarının çıkışının 19. yüzyılın sonundan beri yasak olduğu, bu türlü eserlerin yerlerinden koparılmalarının dahi suç olduğu, üzerinde Şile'ye ait olduğu en net şekilde belirtilen bir ifade taşıyan bu eserin Türkiye'den ayrılmasının hiç bir yasal yolu olamayacağı hususları çeşitli delillerle desteklendi..
El koyma işleminin tamamlanabilmesi için destekleyici delillere ihtiyaç duyuldu. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kaçakçılıkla Mücadele Dairesi uzmanlarınca Şile Jandarma Komutanlığı, Şile Cumhuriyet Başsavcılığı, Şile Belediyesi ile görüşmeler sağlandı. Belediye arşivinde yer alan bilgi ve belgeler sayesinde yazıtta adı geçen Hurşit Bey'in Şile'de yaşadığı ve burada defnedildiği, ailesinin halen Şile'de yaşamakta olduğu tespit edildi. Böylece yazıtın üzerindeki ifadeyi destekler tarihi bilgi ve kanıtlara ulaşıldı.
Ayrıca Bozgoca Köyü sakinleri ile ikili görüşmeler yapıldı ve köy halkından yaşı müsait olan vatandaşların 1960'lı yıllarda bu yazıtı burada hatırladıklarını, görmüş olduklarını beyan etmeleri üzerine bu kişilerin ifadeleri de Hollanda makamlarına sunuldu. Bozgocalı vatandaşlarımız tarafından sağlanan bu ifadelerin de eserin ülkemize iadesi çalışmalarına katkısı büyük oldu.
Bozgoca'da 19. yüzyılda kömür ticareti yapıldığı bu sebeple Hurşit Bey tarafından, Cuma günleri oldukça kalabalık olan köye bir Cuma Camii yaptırmak düşüncesiyle hareket edildiği yine arşiv araştırmalarından ve Hurşit Bey'in ailesiyle gerçekleştirilen görüşmelerden öğrenildi.
Söz konusu esere el konarak, adli yardımlaşma talebi kapsamında eser geçtiğimiz Mayıs ayında süreç boyunca konunun takipçisi olan Türkiye Lahey Büyükelçiliği'ne teslim edildi. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kaçakçılıkla Mücadele Dairesi'nce yürütülen çalışmalar Adalet Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı, Şile Cumhuriyet Başsavcılığı, Şile Jandarma Komutanlığı ve Şile Belediyesi ile kurulan yakın işbirliği sayesinde olumlu bir şekilde sonuçlandırılarak eserin ülkemize iadesi sağlanabildi.
Eser 29 Eylül 2022'de sabaha karşı İstanbul'a Türk Hava Yolları tarafından ücretsiz olarak taşındı, İstanbul Havalimanı Gümrük Müdürlüğü'nde gerekli işlemleri ivedilikle gerçekleştirildikten sonra, Türk ve İslam Eserleri Müzesine taşındı. Bozgoca Camii Yazıtı artık ait olduğu topraklarda, İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi'nde ziyaretçilerini bekliyor.
COŞKUN: ÜLKEMİZİN HAK VE İDDİALARINA BÜYÜK ZARAR VERMEKTEDİR
İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve Genel Sekreter Yardımcısı Mahir Polat, 20 Eylül 2021 tarihinde paylaşımda bulunmuş ve "İBB olarak İstanbul Şile Bozgoca Camii'nin yurt dışına çıkarılmış kayıp kitabesi satışa çıkarıldığı müzayededen satın alarak İstanbul'a kazandırdığımızı kamuoyu ile paylaşmaktan mutluluk duyuyoruz. Tarihi kitabeyi açacağımız İstanbul Kent Müzesi'de sergileyeceğiz" iddiasında bulunmuştu.
Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdür Yardımcısı Yahya Coşkun, Mahir Polat'ın açıklamalarına tepki göstermiş ve "Ülkemizde kültür varlıkları, devlet malı niteliğindedir. Yasa dışı yollarla yurtdışına çıkarılan eserlerin uluslararası piyasadan satın alınması, ülkemizin hak ve iddialarına büyük zarar vermektedir" demişti.
Yahya Coşkun, şunları söylemişti:
"Şile Bozgoca Camii'nden çalınan kitabenin satışının durdurulması için Bakanlığımız girişimleriyle Hollanda Büyükelçiliğimizce 16 Eylül'de verilen nota kapsamında eserin çalıntı olduğu ilan edilerek, satışının durdurulması ve eserin iadesi talep edilmiştir."
"Ülkemizden çalınan eserin İBB tarafından satın alınması, eserlerimizin iadesine yönelik siyaset üstü politikamız ve duruşumuz açısından uygun değildir."
"Biz, bize ait eserleri satın almadan hukuki yollarla getirme uğraşındayız. Ülkemizin kültürel mirası için birçok alanda Bakanlığımız ile ortak işleri bulunan İBB'nin bu girişimde bulunurken Bakanlığımızla irtibat kurmaması, üzüntüyle karşılanmıştır."
"HEPSİ MAALESEF PR İÇİN"
Cumhurbaşkanı Danışmanı İsmail Cesur da; İstanbul Büyükşehir Belediyesi'ne tepki göstermiş ve "Belki de dünyada en çok kültürel varlığı kaçırılmış olan Türkiye'nin kültür diplomasisine zarar vermek, devletin elini zayıflatmak… Hepsi maalesef PR için... Devlet bilmiyor mu satın almayı? Gücü mü yok? Hakkı olanı geri almak için uğraşıyor. Şımarık çocuk gibi davranma İBB" ifadelerini kullanmıştı.