Նախիջեւանի ինքնավար հանրապետության եւ ՀՀ հարավ-արեւմտյան /1/ սահմանը ոչ թե ԽՍՀՄ հանրապետությունների ադմիստրատիվ սահման է, այլ 1921 թվականի Մոսկվա/Կարսի պայմանագրերով որոշված բաժանիչ գիծ: Պաշտոնական Երեւանի եւ Բաքվի սուվերենությունների տարածքային սահմանազատումը ԽՍՀՄ ադմինիստրատիվ սահմանագծերով, ինչի մասին խոսում է ՀՀ վարչապետ Փաշինյանը, իրավազոր է միայն ՀՀ արեւելյան /2/ սահմանի բաժնով, այն էլ վճռորոշ մի քանի վերապահումով
Որոնք են ՀՀ արեւելյան սահմանին վերաբերող վերապահումները: Առաջին վերապահումն է /2-ա/ Հայաստանի տարածքից ներս (անկլավներ) եւ դուրս հայտնված հատվածներով Հայաստանի հարավ-հյուսիս կապուղիների անընդհատությունը բնակչության էթնիկ կազմի հայտանիշով խզելու հանգամանքը: Այստեղ առանցքայինը «էթնիկ» որոշիչն է: Այդ որոշիչը Բաքուն պնդում է Հայաստանի վերաբերյալ, բայց անտեսում է Արցախում:
Արեւելյան սահմանի սահմանազատման համար կա եւս մեկ վերապահում. խոսքը նույնիսկ Մոսկվա/Կարսի պայմանագրերի՝ Բաքվի իրավասության սահմանների մասին գաղտնի արձանագրությունների (Տարասով, Նադեին-Ռայեվսկի, Ալիեւ) մասին չէ, այլ /2-բ/ԽՍՀՄ կազմալուծմանը նախորդած Միության՝ գործողության մեջ մտած օրենսդրական ակտերով առաջնորդվող սուբյեկտության տարբեր մակարդակներում գտնվող խորհրդային միավորների ընդունած որոշումների մասին: Այլ կերպ ասած, Ադրբեջանական ԽՍՀ՝ ԽՍՀՄ-ից եւ իր հերթին ԼՂԻՄ՝ Ադրբեջանական ԽՍՀ-ից դուրս գալու խորհրդային իրավական ակտերի մասին: Ադրբեջանական Հանրապետությունը լքել է ԽՍՀՄ առանց Արցախի, հետեւապես, ունեցել է ադմինիստրատիվ խորհրդայինից տարբեր սահմաններ: Նկատի առնելով մարզի ժողովրդի կամարտահայտությունը եւ 1989 թվականի հայտնի օրենսդրական ակտը, ՀՀ արեւելյան սահմանը գտնվում է Բաքվի տարածքի խորքում:
Սահմանի որոշման եւս մեկ հանգամանք է /2.գ/ ԵԱԽԿ ՄԽ մանդատի շրջանակում ԼՂ կարգավիճակի որոշման հրամայականը: Իսկ ապագա կարգավիճակի, անկախ դրա բովանդակությունից, անբաժանելի մաս է ՀՀ եւ ԼՂ ցամաքային կապը ապահովող էքստերիտորիալ, այսինքն Բաքվի իրավասությանը չվերաբերող ճանապարհը՝ անվտանգության իր որոշակի լայնությամբ: Բնականաբար, նման ճանապարհը ԽՍՀՄ ադմինիստրատիվ բաժանումից տարբեր սահմանային նոր իրավիճակ է առաջացնում ՀՀ եւ Բաքվի միջեւ ոչ միայն նախկին ԼՂԻՄ սահմանների երկայնքով, այլեւ Գորիս-Բերձոր հատվածում:
Ինչպես տեսնում ենք, ԽՍՀՄ ադմինիստրատիվ բաժանումը կարող է հիմք հանդիսանալ Բաքվի զինվորականներին 2020-ի մայիս 12-ի ելման դիրք տեղափոխելու համար միայն: Ոչ ավել: Սահմանազատումը բոլորովին այլ բան է: Ավելի բարդ է այն կատարել Նախիջեւանի հետ, նկատի առնելով Մոսկվայի/Կարսի պայմանագրի ներկա ստատուսի մեղմ ասած ոչ միանշանակ լինելը: Եւս մեկ խնդիր է դեռեւս ԽՍՀՄ գոյության շրջանում Նախիջեւանի՝ իբրեւ Բաքվի ընդամենը պրոտեկտորատի տակ գտնվելու կարգավիճակի կոպիտ խախտումը: Ժամանակին այդ խախտման դեմ Մոսկվա բողոքներ է հղել նույնիսկ Թուրքիայի Հանրապետությունը: Բողոքների բովանդակությունը հետեւյալն էր. Նախիջեւանի ինքնավարությունը Ադրբեջանական ԽՍՀ մաս չէ, այնտեղ չեն կարող տեղակայվել խորհրդային 7-րդ բանակի զորամասեր: Խորհրդային Հայաստանի առարկությունը նույնը պիտի լիներ՝ հավելած հայկական ինքնավարության իրավունքների ոտնահարումը:
Այժմ հրատապ է Նախիջեւանի ինքնավարության իրավունքների վերականգնումը եւ Բաքվի զորաբանակի դուրսբերումը մարզից: ՀՀ տարածքի կեսի հանդեպ օրինական որեւէ հիմք չունեցող տարածքային պահանջներին պիտի հակադրվի Մոսկվա/Կարսի պայմանագրի պահանջների կատարումը: Նշենք, որ Շուշիի դեկլարացիայի ստորագրման ժամանակ Բաքվի ռեժիմի պարագլուխը հղում կատարեց հենց Կարսի պայմանագրին: Սաղ օլ օղլում:
Ինչպես համոզվում ենք՝ նույնիսկ այս դեպքում ԽՍՀՄ ադմինիստրատիվ բաժանումը Երեւանի եւ Բաքվի միջեւ սուվերենության տարածքային սահմանազատման ուղեցույց չէ: Նախիջեւանը Ադրբեջան չէ: ՀՀ հարավ-արեւմտյան սահմանին Բաքվի զինվորականներ առհասարակ չպիտի լինեն, իսկ մարզը պետք է վերադառնա հայկական ինքնավարության հիմունքներին՝ տեղի ռազմականացված կառուցվածքների համապատասխան վերակազմավորմամբ եւ հարյուր հազարավոր հայ բնակչության վերադարձով:
Խոսվում է Թուրքիայի հետ հարաբերությունների հաստատման մասին: Պետք է անշուշտ: ՀՀ եւ Թուրքիայի սահմանը որոշվում է Մոսկվայի/Կարսի պայմանագրերով: Պայմանագիրը չի կարող գործել մի հատվածում (Կարս-Արարատ) եւ չգործել մյուսում (Նախիջեւան): Եթե առհասարկ ժամկետանց է եւ չի գործում, ապա ի՞նչ է անում Կարսը Թուրքիայի կազմում: Ի՞նչ է անում Արարատը Թուրքիայում: Անկարան պետք է կարգավորի Բաթումի խնդիրը Վրաստանի հետ, իսկ մինչ այդ, ժամ առաջ վերադարձնի Արարատ լեռան շրջանը Հայաստանի Հանրապետությանը: Լեռը օտարվել էր Հայաստանից Թուրքիայի օգտին՝ Բաթումը Վրաստանին փոխանցելու դիմաց:
Ոմանք կառարկեն, թե կա նաեւ 2020-ի նոյեմբերի 9-ը: Նոյեմբերի 9-ը պետք է կանգնեցվի Ուկրաինայում վարվող ռազմական գործողությունների եւ սուվերեն պետությունների տարածքների իրավական կարգավիճակը փոփոխելու ռուսաստանյան ջանքերի հետ մեկ շարքում: Բացի այդ, հայտարարության կողմերից մեկը՝ Ռուսաստանը ձեռնպահ է հայտարարության դրույթները ապահովելու իր հանձնառությունից: Չի ուզում, թե չի կարող՝ իր խնդիրն է: Նոյեմբեր 9-ը, իր իսկ, Փաշինյանի բնորոշմամբ, թղթի կտոր է՝ գործում են միջազգային պայմանագրերը:
Այս նյութի ձեւակերպումները, ցավոք, գտնվում են իշխող խմբի անդամների գիտելիքի եւ մտահորիզոնի շրջանակից բացահայտ դուրս: Սա՝ 4 տարվա ընթացքին, ցավոք, հազարավոր զոհերի գնով ապացուցված պնդում է: Այդուհանդերձ, իշխող խումբը Հայաստանի բնակչության առջեւ բացում է նոր արհավիրքների, նոր պատերազմի ու նոր զոհերի դուռը: Սահմանների խնդիրը միայն պատկանելության հարց չէ: Առաջին հերթին դա պաշտպանության եւ ընդհանուր անվտանգության հարց է, որ ծառանալու է հայ ժողովրդի շահերի կոպտագույն ոտնահարմամբ կնքված պայմանագրի հաջորդ իսկ օրը:
ԱԺ ՔՊ ֆրակցիայի անդամ Վահագն Ալեքսանյանը հաճախ է անդրադառնում ՀՀ միջազգային կացությանը
Վարչապետ Փաշինյանը մոռանում է, որ սուվերենության, անշուշտ՝ ոչ «սուվերեն», ինչպես անընդհատ կրկնում են ՔՊ գործիչները, տարածքը բացի մակերեսից ունի երկայնական, այսինքն սահմանային դրսեւորում: Բացի այդ, հարակից տարածքները ղեկավարվում են միջազգային-իրավական էապես տարբեր ռեժիմներով: Սա ԽՍՀՄ կազմավորման եւ կազմալուծման յուրահատկությունն է, երբ Միության մեջ երկու հարեւանների սահմանները որոշվել են միջպետական պայմանագրերի միջոցով, այն էլ երրորդ կողմերի մասնակցությամբ: Հենց այն ԽՍՀՄ-ի, որին սիրում է հղել վարչաապետ Փաշինյանը: 29.8 թիվը խնդրի իրավական ֆակտուրան բոլորովին չարտացոլող, պոպուլիստական հերթական խաբկանք է՝ աղետալի հետեւանքների հանդեպ անպատասխանատվության տխրեցնող մակարդակով:
2021 մայիս 12-ի եւ 2022 սեպտեմբեր 13-ի ՀՀ դեմ Բաքվի ագրեսիայի գործած ակտերը շատ թանկ պիտի նստեն աբշերոնյան ռեժիմի, նաեւ Թուրքիայի վրա: Սակայն այդ թանկ վճարը Հայաստանի կողմից ընդունող պիտի լինի: Ոչ ներկաները, ոչ էլ, դատելով նախագահներ Տեր-Պետրոսյանի եւ Քոչարյանի հայտարարություններից, նախկինները այդ վճարը «ընդունելու» ընդունակ չեն: Առնվազն պիտի շտապ վերականգնվի ՀՀ Արտաքին գործոց նախարարությունը: Միջազգային ասպարեզի իրավագետների կուռ կորիզ պիտի գործարկվի: Իրավական եւ դիվանագիտական հսկայական աշխատանք պիտի կատարվի աղետից խուսափելու համար: Կանխավ նշենք, որ ստատուս քվոն իբրեւ հիմք ընդունելու միտումը եւս աղետաբեր է, քանի որ Հայկական ԽՍՀ սահմանները Ռուսաստանի եւ Թուրքիայի կողմից 1921-ին գծվել են Հայաստանի անկենսունակության պայմանով: Նշենք նաեւ, որ Հայաստանի սահմանների շուրջ համաձայնությունը կայացել է դեռեւս 1919-ի գարնանը:
Պայքարը անվերապահ շարունակելու գոնե դեկլարատիվ հայտով հանդես է եկել նախագահներից միայն Սերժ Սարգսյանը: Դեկլարացիաները բավարար չեն, մանավանդ եթե նկատի առնենք անցյալի հետ կապված «ծանրացուցիչ» հանգամանքները, թող ներվի քրեական վարույթին հատուկ այս տերմինը: Իրենց խոսքը /1-2/ խնդիրների բարդ կծիկի շուրջ խոր ընդհատակում են պահում նաեւ արտախորհրդարանական քաղաքական միավորները, մինչդեռ խոսվում էր ստվերային կաբինետի մասին անգամ: Եթե Նիկոլ Փաշինյանին դիմում էինք ուր է կամքը հարցով, ապա այս շրջանակին հարցնում ենք, ուր է կաբինետը եւ նրա դիրքորոշումը: Ժամանակը սուղ է, իսկ իրադրությունը, որքան էլ տարօրինակ հնչի՝ բարենպաստ: Հանրությունն էլ հասունացել է առարկայական կողմնորոշման համար:
Ezerk.am
Պավել Դալլաքյան
Թուրքիան 1926 թվականից բողոքում էր Նախիջեւանի՝ Ադրբ ԽՍՀ դրոշի տակ հանդես գալու դեմ:
1926 թվականի ապրիլի 18-ին ընդունված Նախիջեւանի ԽՍՀ առաջին Սահմանադրության (Հիմնական օրենքի) 61-րդ հոդվածում սահմանվել է, որ «Նախիջեւանի Սոցիալիստական Խորհրդային Հանրապետությունը օգտագործում է Ադրբեջանի Սոցիալիստական Խորհրդային Հանրապետության զինանշանն ու դրոշը»։
Նախիջևանի Ինքնավար Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետության Սահմանադրության 112-րդ հոդվածը, որն ընդունվել է 1937 թվականի սեպտեմբերի 18-ին Նախիջևանի ՀԽՍՀ Սովետների արտահերթ տասներորդ համագումարի կողմից, պարունակում էր հետևյալ նկարագրությունը.
«Նախիջևանի Ինքնավար Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետության պետական դրոշը Ադրբեջանական ԽՍՀ պետական դրոշն է՝ կազմված կարմիր կտորից, որի ձախ անկյունում, վերևի գավազանի մոտ, ոսկեգույն մուրճն ու մանգաղն է և մակագրությունը. ադրբեջաներեն և հայերեն «AzSSR» լեզուներով՝ «AzSSR» մակագրության տակ ավելի փոքր տառերով «Նախիջևանի ԻՍՍՀ» ադրբեջաներեն և հայերեն մակագրությամբ լրացմամբ»: