Economist ví von di sản lớn nhất của Covid là khiến mọi người xa nhau khi hiện tượng "tiêu dùng ẩn dật" xuất hiện, chi tiêu cho hàng hóa tại nhà cao hơn dịch vụ.
Ở một khía cạnh nào đó, Covid-19 gây ra vài gián đoạn tạm thời. Sau khi tăng vọt vào năm 2020, tỷ lệ thất nghiệp khắp các nước giàu nhanh chóng giảm xuống mức thấp trước đại dịch. GDP của những nền kinh tế phát triển cũng phục hồi trong thời gian ngắn.
Tuy nhiên, hơn hai năm sau khi các lệnh phong tỏa được dỡ bỏ, ít nhất một xu hướng dường như vẫn tồn tại lâu dài. Đó là thói quen tiêu dùng trên ở các nước giàu đã thay đổi dứt khoát và có lẽ là vĩnh viễn, mở ra thời đại "tiêu dùng ẩn dật".
Những năm trước đại dịch, tỷ lệ chi tiêu cho dịch vụ tăng lên đều đặn. Khi xã hội trở nên giàu có hơn, người dân đòi hỏi nhiều hơn về những trải nghiệm xa xỉ, chăm sóc sức khỏe và lập kế hoạch tài chính.
Sau đó, vào năm 2020, chi tiêu cho các dịch vụ, từ lưu trú tại khách sạn đến cắt tóc, đều sụt giảm do các lệnh phong tỏa. Khi mọi người dành nhiều thời gian ở nhà hơn, nhu cầu về hàng hóa tăng vọt. Mọi người đổ xô mua thiết bị máy tính và xe đạp tập thể dục.
Một giáo viên có tên Wendy Couldridge theo dõi thông tin Thủ tướng Anh Boris Johnson thông báo lệnh phong tỏa vào ngày 4/1/2021 tại nhà riêng ở Hertford. Ảnh: Reuters
Nhưng ba năm kể từ đại dịch, tỷ lệ chi tiêu dành cho dịch vụ vẫn duy trì ở mức thấp hơn so với trước Covid. So với xu hướng trước dịch, suy giảm còn nghiêm trọng hơn. Người tiêu dùng ở các nước giàu đang chi tiêu ít hơn khoảng 600 tỷ USD mỗi năm cho dịch vụ so với mức có thể kỳ vọng vào năm 2019.
Đặc biệt, mọi người ít quan tâm hơn đến chi tiêu cho các hoạt động bên ngoài gia đình, bao gồm lĩnh vực lưu trú và giải trí. Tiền tiết kiệm đang được chi cho hàng hóa, từ đồ dùng lâu bền như ghế và tủ lạnh, đến quần áo, thực phẩm và rượu vang.
Ở những quốc gia có ít thời gian phong tỏa hơn, thói quen ẩn dật vẫn chưa ăn sâu. Chẳng hạn, chi tiêu cho các dịch vụ ở New Zealand và Hàn Quốc tương đương với xu hướng trước đại dịch. Tuy nhiên, ở những nơi khác, hành vi ẩn dật giờ rõ nét.
Tại Czech, nơi bị ảnh hưởng nặng nề bởi Covid, tỷ trọng dịch vụ thấp hơn xu hướng thông thường khoảng 3 điểm phần trăm. Nước Mỹ cũng không còn xa nữa. Nhật Bản thì chứng kiến sụt giảm 50% lượng đặt chỗ tại nhà hàng dành cho các sự kiện giải trí hoặc hoạt động doanh nghiệp.
Thoạt nhìn, có vẻ những con số này không phản ánh đúng những gì đang diễn ra. Nhiều người thấy khó đặt chỗ ở nhà hàng chất lượng. Các khách sạn thì đông đúc khách du lịch, khiến giá cả đang tăng vọt.
Tuy nhiên, nguyên nhân thực sự của sự đông đúc và tăng giá không phải là nhu cầu cao ngất ngưởng mà là nguồn cung hạn chế. Ngày nay, ít người muốn làm việc trong ngành khách sạn hơn. Ở Mỹ, tổng số việc làm trong ngành này vẫn thấp hơn so với cuối năm 2019. Sự gián đoạn của đại dịch khiến nhiều khách sạn và nhà hàng lẽ ra sẽ mở cửa vào năm 2020 và 2021 đã không bao giờ khai trương. Số lượng khách sạn ở Anh, vào khoảng 10.000, đã không tăng kể từ năm 2019.
Các công ty đang nhận thấy sự thay đổi. Lãnh đạo Darden Restaurants, công ty điều hành một trong những chuỗi nhà hàng lớn của Mỹ là Olive Garden, đã lưu ý rằng, lưu lượng khách vẫn đang ở mức 80% so với trước dịch. Ngược lại, các hoạt động kinh doanh phục vụ người tiêu dùng ở nhà vẫn khấm khá.
Home Depot, chuỗi bán các công cụ cải thiện sửa chữa nhà cửa, doanh thu tăng khoảng 15% so với năm 2019 theo giá trị thực. Gần đây, Goldman Sachs theo dõi giá cổ phiếu của các công ty có xu hướng hưởng lợi khi mọi người ở nhà (chẳng hạn công ty thương mại điện tử) và những công ty phát triển mạnh khi mọi người ra ngoài (như hãng hàng không).
Kết quả, ngân hàng này nhận ra rằng đến nay, giới đầu tư vẫn có thiện cảm với các công ty phục vụ mọi người ở nhà hơn.
Tại sao hành vi ẩn dật lại tồn tại? Lý do đầu tiên có thể là tâm lý một số người vẫn sợ bị nhiễm bệnh dù là do Covid hay thứ gì khác. Trên khắp các nước giàu, người dân đang chuyển đổi phương tiện giao thông công cộng đông đúc để lấy sự riêng tư bằng phương tiện cá nhân.
Ở Anh, việc sử dụng ôtô bằng mức trước đại dịch, trong khi việc sử dụng phương tiện giao thông công cộng giảm sút. Mọi người dường như cũng ít quan tâm hơn đến các dịch vụ tiếp xúc cá nhân. Ở Mỹ, chi tiêu cho việc làm tóc và chăm sóc cá nhân thấp hơn 20% so với xu hướng trước đại dịch, trong khi chi tiêu cho mỹ phẩm, nước hoa và chế phẩm làm móng tăng 25%.
Lý do thứ hai liên quan đến mô hình công việc. Theo Cevat Giray Aksoy, chuyên gia kinh tế cấp cao của King's College London, trên khắp các nước phát triển, mọi người hiện làm việc khoảng một ngày một tuần tại nhà. Điều này làm giảm nhu cầu về các dịch vụ được mua khi ở văn phòng, bao gồm cả bữa trưa và làm tăng nhu cầu về hàng hóa tự làm. Năm ngoái, người Italy đã chi tiêu nhiều hơn 34% cho đồ thủy tinh, tô chén đĩa và đồ dùng gia đình so với năm 2019.
Thứ ba liên quan đến giá trị. Đại dịch có thể đã khiến con người thực sự muốn sống ẩn dật hơn. Theo dữ liệu chính thức từ Mỹ, năm ngoái mọi người ngủ nhiều hơn khoảng 11 phút so với năm 2019. Họ cũng chi ít hơn cho các câu lạc bộ và các hoạt động xã hội khác, đồng thời chi nhiều hơn cho các hoạt động đơn độc, chẳng hạn làm vườn, mua tạp chí và nuôi thú cưng.
Trong khi đó, số lượt tìm kiếm trực tuyến trên toàn cầu về "Patience", một trò chơi bài có thể ngồi một mình chơi với máy, hay còn gọi là "solitaire", đang đạt tốc độ gấp đôi mức trước đại dịch.
Phiên An (theo The Economist)