‘Ervaar jij problemen met de bank en heb jij het idee dat de islamitische identiteit de reden is van jouw problemen?” Meldpunten van belangenorganisaties hebben in een democratische rechtsstaat dezelfde functie als rood knipperende lichtjes op het dashboard. Reden om op de rem te trappen. Zeker als er daadwerkelijk iets gaande blijkt dat gecorrigeerd moet worden.
In dit geval is dat de zoektocht naar terreurfinanciering door banken, daartoe aangemoedigd door de overheid. Die blijkt neer te komen op het najagen van illusies: dat een terrorist of dito-sympathisant überhaupt te herkennen is aan zijn bestedingspatroon.
Een recent NRC-onderzoek schetst een onthutsend portret. Banken als poortwachter annex toezichthouder op het uitgavenpatroon van individuele burgers en rechtspersonen met een moslimidentieit. Er blijkt een eenzijdige verdenking te bestaan met als gevolg dat moskeeën en religieuze organisaties door hun banken vrij consequent op de korrel worden genomen. Op basis van boterzachte aannames worden dan bankrekeningen geblokkeerd en indringende vragen gesteld. Die werken stigmatiserend en intimiderend – giften overmaken wordt zo een persoonlijk risico, waar achteraf uitleg over moet worden gegeven. Als je tenminste moslim bent.
Terwijl de AIVD in z’n meest recente jaarverslag nog noteerde: „Een aanslag van rechts terroristische eenlingen of groepjes is voorstelbaar.” Maar daar hebben de algoritmen van de bank kennelijk geen ruimte voor.
Discrimineren is zo staande praktijk geworden, onder de dekmantel van terreurbestrijding. Wordt uw religieuze organisatie op complotblogs of radicaal-rechtse sites in een dubieus daglicht geplaatst? De bank komt vragen wat u deed om dat te voorkomen, of het nu waar is of niet. Bij twijfel wordt de bankrekening gesloten of valt u acuut ‘buiten onze doelgroep’. Alweer, als u moslim bent.
Het is een uitvloeisel van het verplichte ‘KYC’-beleid ofwel ‘know your customer’, vooral bedoeld om het zwartgeld- en witwascircuit mee te bedwingen. Maar ook ingezet om dubieuze geldstromen naar terroristische organisaties tijdig te onderkennen en tegen te gaan. Een mooi doel, maar inmiddels staat ook vast dat aanslagplegers helemaal niet herkend kunnen worden op basis van hun bancaire gedrag. Onderzoek laat zien dat deze methode inefficiënt en ineffectief is. Het ontdekken van eventuele verdachte financiële patronen is „extreem moeilijk”. En eigenlijk niet langs deze weg te bestrijden, laat staan te voorkomen.
De standaard praktijk is dus etnisch en religieus profileren: algoritmen die Arabisch klinkende achternamen en specifiek reisgedrag combineren. Het opsporingsrendement is laag, de schade is groot. Deze praktijk is uiteraard onacceptabel. Meest schrijnend is dat dit allemaal al een paar jaar bekend is. Zij die het uitvoeren blijken er grote twijfels over te hebben. Hennie Verbeek-Kusters, hoofd van de Financial Intelligence Unit, erkent dat banken klanten met een moslimidentiteit steeds meer beoordelen op wat ze „uitdragen” en of dat wel „in lijn is met ons Nederlandse rechtssysteem”. Dat is dus een politiek-ideologische ballotage die ver af staat van controle op het feitelijk financieel steunen van terreurdoelen.
„Is de bank een gedachtenpolitie?”, is de discussie achter de schermen, zegt zij. Die vraag stellen is hem ook beantwoorden. Nee. Natuurlijk niet. Daaraan is in een democratische rechtsstaat principieel geen behoefte – zeker niet bemand door banken. Die vervullen óók een nutsfunctie.
