In het spoor van Surinaamse strijders

Reportage

Plantage Frederiksdorp Op de oude koffieplantage Frederiksdorp gaat het over de kracht van slaafgemaakten, en niet over het slachtofferschap.

Van zijn inheemse vader leerde gids Sirano Zalman hoe hij door de jungle moest lopen. „Kijk waar het bos je uitnodigt. Dan loop je veilig, vertelde hij. Ik heb daarom nooit problemen in het bos”.

Takken en bladeren knisperen onder zijn schoenen in het bos achter de oude koffieplantage Frederiksdorp, tegenwoordig een toeristenoord. Zalman is er manager. De Boni Trail begint hier; een tocht door het plantagebos die een deel van de slavernijgeschiedenis vertelt, waarbij het levensverhaal van de Surinaamse marronheld Boni centraal staat.

Boni was in de achttiende eeuw de historische leider van een marrongemeenschap, afstammelingen van Afrikanen die onder dwang naar Suriname werden gebracht, maar de plantages ontvluchtten. Zijn moeder vluchtte van de plantage Barbakoeba nadat ze was verkracht door de plantagehouder. Boni werd in vrijheid geboren en begon zijn strijd vanuit het binnenland. Samen met zijn mannen overviel hij plantages en bevrijdde slaafgemaakten.

De Boni Trail werd eerder dit jaar geopend, om de plantagegeschiedenis een plek te geven. Zalman: „We hebben ervoor gekozen om dat niet in een museum te doen, maar het verhaal van de slavernij en de strijd van Boni vooral ‘naar buiten’ te brengen. We zijn hier immers op een oude plantage en we proberen een deel van de geschiedenis via verbeelding te laten beleven.”

De Trail is opgebouwd uit een aantal stations, waar summier de overtocht vanuit West-Afrika en aansluitend de verkoop op de slavenmarkt in Paramaribo worden uitgebeeld.

Zalman duwt een klein bootje de kreek op, naar de overkant van het bos. In het bootje is een afbeelding van een slavenschip te zien; op onmenselijke wijze zijn mensen opeengestapeld in het ruim van het schip. „Dit is het startpunt. Vanuit hier kwamen de Afrikanen in een totaal onbekende wereld en waren ze overgeleverd aan de plantagehouders”, zegt Zalman.

Lees ook: Kamerdelegatie ‘moet op de plantages staan’

De Boni Trail kwam onlangs in opspraak tijdens een bezoek van de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema aan Suriname. Een van de onderdelen van de tocht is de verbeelding van een slavenmarkt. Op een open plek zijn afbeeldingen opgehangen waarop een zwarte vrouw met haar kind te koop wordt aangeboden. Eromheen keuren Europese mannen met hoge hoeden al pijprokend moeder en kind. „We willen het gevoel van een slavenmarkt overbrengen. Bezoekers krijgen ook kort een ketting om. „Om een idee te krijgen hoe het was om geketend te worden”, zegt Zalman.

Bij dit station ontstond de commotie tijdens het bezoek van Halsema. „De burgemeester voelde zich ongemakkelijk met de ketting om. Ze schaamde zich en had kritiek. Het woord Disneyficatie van de slavernij viel, heel beledigend”, zegt Zalman terugblikkend op de gebeurtenis. Hij is even stil. Het gezoem van muggen verbreekt de stilte als Zalman de ketting om mijn polsen schuift.

De kritiek van Halsema had grote gevolgen voor plantage Frederiksdorp. Bezoekers zegden hun bezoek af. Ook de delegatieleden van de Tweede Kamer die dit weekend aankomen voor een werkbezoek in Suriname om zich te oriënteren over het slavernijverleden, zegden in eerste instantie de Boni Trail af na de negatieve uitlatingen van Halsema.

„Terwijl wij juist het verhaal van de slavernij willen vertellen vanuit het Surinaamse perspectief, lijkt het wel alsof we nog steeds koloniaal worden bejegend,” zegt Zalman. „Alsof wij het verhaal alleen mogen vertellen zoals Nederland wil dat we de slavernij hebben ervaren. Het moet kennelijk vooral niet te ongemakkelijk worden”.

Juist in die beleving van de slavernij in Suriname zit volgens Zalman een groot verschil met de beleving in Nederland. De verwerking in Suriname, waar eeuwenlang slavernij en kolonialisme heeft plaatsgevonden, is anders dan in Nederland. „In Nederland rustte er lange tijd een taboe op het onderwerp slavernij. Het wordt niet onderwezen, en er begint nu pas een proces van verwerking. Veel Surinamers hebben zowel voorouders die in slavernij hebben geleefd en voorouders die slavenhouders waren. We moesten het na de slavernij met elkaar doen. In Nederland is dat proces kunstmatig ingezet. Hier ging dat automatisch, zonder het te benoemen”.

De focus bij de Boni Trail ligt daarom ook niet op slachtofferschap, zoals in Nederland vaak het geval is als het over slavernij gaat, maar op de kracht van de slaafgemaakten. Boni, die met zijn manschappen bijna veertig jaar oorlog voerde tegen de Nederlandse kolonisten en onverslaanbaar leek vanuit zijn legendarische Fort Boekoe, is een voorbeeldfiguur voor veel Surinamers.

Hoewel de gruwelen van de slavernij en de martelingen ook worden verbeeld tijdens de Boni Trail, gaat het verhaal ook over overleven. Zalman, en ook anderen in Suriname onder wie Armand Zunder, voorzitter van de Nationale Reparatie Commissie slavernij, pleiten voor een grote rol van Suriname in de discussie over het slavernijverleden in Nederland. Zo zei Zunder onlangs in NRC dat Nederland in Suriname excuses voor de slavernij zou moeten maken, met inbegrip van een herstelprogramma.

Volgens Zalman moeten Surinamers worden betrokken bij de herdenking van de slavernij in Nederland. „Er wordt bijvoorbeeld een slavernijmuseum in Amsterdam gebouwd, maar daarbij zijn geen deskundigen uit Suriname geconsulteerd. Het Surinaamse perspectief leunt ook op orale vertellingen en spiritualiteit. Veel daarvan vind je niet in historische documenten, maar het geeft wel een breder beeld van de geschiedenis. In de Surinaamse cultuur is spiritualiteit een onderdeel van het leven en van de geschiedenis”.

Een maand na de terugtrekking van de Nederlandse Kamerleden heeft Zalman het bericht gekregen dat de delegatie Plantage Frederiksdorp toch zal bezoeken, zegt hij. „Ik hoop dat ze ook openstaan voor de ervaringen van de Boni Trail” .