Radio2 vroeg aan alle burgemeesters van Vlaanderen en Brussel een inkijk in de gemeentelijke energiefactuur. De grootste energievreter blijkt de openbare verlichting. 123 burgemeesters (van de 134 die hebben geantwoord) willen de straatverlichting minder uren laten branden of ze hebben dat al gedaan. "Een afschakelplan op maat van elke woonkern of buurt zal tijd en geld kosten", waarschuwt netbeheerder Fluvius.
De energiecrisis hakt er zwaar in bij gezinnen maar ook bij grootverbruikers zoals de lokale besturen. De gemeentes zien hun facturen voor gas en elektriciteit snel stijgen. Uit de grote burgemeestersbevraging van Radio2 blijkt dat de openbare verlichting de grootste kostenpost is. De top drie wordt op ruime afstand vervolledigd door gemeentelijke zwembaden en woonzorgcentra. Vaak gaat het om oudere infrastructuur die niet is aangepast aan de hedendaagse isolatienormen.
Afschakelen? Graag!
De grote meerderheid van alle antwoordende burgemeesters (123 van de 134) zegt aan Radio2 dat ze de straatverlichting minder uren willen laten branden of dat ze die maatregel al genomen hebben. De gevolgen voor de gemeentekas kunnen groot zijn. "Zodra de straatverlichting volledig zal kunnen gedoofd worden, zal dit ongeveer 120.000 euro per jaar opleveren voor onze gemeente", raamt Geertrui Van de Velde (CD&V) de burgemeester van Lede in de Radio2-bevraging.
Het bestuur van Lennik maakt zich sterk dat zo'n operatie 180.000 euro per jaar kan opleveren, wat gelijkstaat met een halvering van de gemeentelijke factuur voor straatverlichting. Een iets grotere stad als Deinze raamt de besparing op 400.000 euro. Voor heel Vlaanderen zou het dimmen van de openbare verlichting tussen 23u en 5 zo'n 50 miljoen euro opleveren, zo becijferden de CD&V-parlementsleden Brecht Warnez en Robrecht Bothuyne.
Dankzij de ledlampen in onze straatverlichting hebben we al 256.000 euro bespaard sinds 2018
Zuinigere ledlampen
Andere gemeentebesturen zoals onder meer Vleteren, Ham, Schelle, Lievegem, Bonheiden, Voeren en Zwalm grijpen deze energiecrisis aan om de straatlantaarns verder uit te rusten met ledlampen. Die gaan langer mee, verbruiken minder en zijn vanop afstand regelbaar. "In 2018 zijn we gestart met het omschakelen naar ledlampen en de helft van onze straatverlichting is al led. Brecht heeft op die manier al €256.000 bespaard", zegt Daan De Veuster (CD&V), eerste schepen in Brecht in de bevraging. "Met de huidige tarieven levert het ons per jaar al €210.000 euro op", aldus De Veuster.
1 op de 3 straatlampen in Vlaanderen is intussen een ledlamp. Het Vlaamse regeeraakkoord voorziet dat alle straatverlichting in Vlaanderen tegen 2030 met ledlampen moet gebeuren. De huidige energiecrisis maakt dat sommige gemeenten het tempo opdrijven.
Fluvius
Voor de omschakeling naar led en voor de afschakelplannen zijn de lokale besturen afhankelijk van netbeheerder Fluvius, en ook van elkaar. "Openbare verlichting zit in circuits die de gemeentegrenzen overschrijden. Dat betekent dat verschillende gemeenten in groep samen zullen moeten beslissen: aan of uit 's nachts", zei Bart Wouters van Fluvius eerder. De netbeheerder deed alle gemeentebesturen proactief het aanbod om de verlichting tussen 23u en 5u te doven, behalve vrijdag- en zaterdagnacht.
Uit de burgemeestersbevraging van Radio2 blijkt alvast dat de gemeentes vragende partij zijn. Maar de vraag is of ze ook allemaal hetzelfde scenario kiezen. Het voorkeurscenario dat Fluvius de lokale besturen aanbiedt, is een algemene afschakeling tussen 23u en 5u. "Als gemeentes samen 'ja' zeggen, kunnen we de lampen quasi meteen doven. Dat kost de besturen geen extra geld", zegt Wouters. Slechts één cluster van de gemeentes Herne, Pepingen, Gooik, Galmaarden in het Pajottenland zei voorlopig ja tegen dat plan.
Alle lichten doven tussen 23u en 5u kan meteen gratis. Een afschakelplan op maat voor elk dorp apart, zal langer duren en meer kosten
Andere scenario's waarbij lokale besturen zelf kiezen welke straten, woonkernen of plekken verlicht moeten blijven, vragen meer tijd. "Dan moeten onze druk bevraagde technici ter plaatse komen. Dat is maatwerk en zal tijd en geld kosten", zegt Wouters.
Wim Dries, de voorzitter van de Vereniging van Steden en Gemeenten en van Fluvius beaamt dat: "Er is bij de gemeenten absoluut bereidheid om die openbare verlichting aan te passen en ervoor te zorgen dat we daardoor minder energie verbruiken en ook een duidelijk signaal geven naar de bevolking, maar er zijn ook een aantal praktische bezwaren. Doe je dat dan overal? Zijn er plaatsen waar het niet kan?". Volgens Dries moet er mogelijk nog wat koudwatervrees overwonnen worden om ervoor te zorgen dat er op zoveel mogelijk plaatsen een oplossing gevonden wordt die een balans is tussen een degelijke energiebesparing en een veilige stad.
Zijn donkere straten onveiliger?
Maatwerk is de piste die burgemeesters vaak zelf naar voren schuiven. Ze vrezen dat te veel donkere plekken zullen leiden tot meer verkeersonveiligheid en criminaliteit. Experts nuanceren dat laatste en zien bij een uitdoofscenario geen echte toename van de criminaliteit. Toen in Ieper de straatverlichting in 2016 in enkele straten 's nachts gedoofd werd, meldde de politiezone Arro geen stijging van de criminaliteit of het vandalisme.
Wat wél onomstotelijk toeneemt, is het gevoel van onveiligheid. "Zeker bij bepaalde doelgroepen. Ik denk aan vrouwen, kinderen of senioren", zegt Matthias De Backer, stadsgeograaf aan de KULeuven. "Als die mensen zich in het donker op straat onveiliger voelen, zullen ze minder vaak naar buiten gaan. Zo daalt ook de sociale controle op straat en riskeren sommige groepen te vereenzamen."
Radio2 stuurde alle 319 Vlaamse en Brusselse burgemeesters een bevraging over de energiecrisis. Van 140 gemeenten kwam de vragenlijst ingevuld terug. 7 van de 13 centrumsteden deden mee. Sommige gemeenten die deelnamen gaven aan dat de energiecrisis nog in volle ontwikkeling is en dat ze daarom niet op alle vragen een antwoord konden formuleren.