‘Meta heeft krachtige technologie zonder precedent ingezet om jongeren en tieners te lokken, hun aandacht vast te houden en ze uiteindelijk gevangen te houden. Het motief van Meta is winst, en in het streven om die winst te maximaliseren heeft het herhaaldelijk het publiek misleid over de grote gevaren van zijn socialemediaplatforms’. De aanklacht tegen ’s werelds grootste socialemediabedrijf, die dinsdag is ingediend, windt er geen doekjes om. Niet alleen zijn Instagram en Facebook schadelijk voor jongeren, ze zijn door Meta bewust ontworpen om jongeren verslaafd te maken zodat ze zo veel mogelijk tijd in die apps doorbrengen. Meta is zich daar volgens de aanklacht heel goed bewust van, maar liegt erover.
Het gaat om meerdere aanklachten op hetzelfde moment. De belangrijkste, waarachter meer dan dertig staten (via hun attorney general) zich scharen, werd ingediend in Californië. Daar zijn zowel staten met Democratische als Republikeinse meerderheid bij.
Klokkenluider
De klacht bouwt in grote mate op de onthullingen en documenten van klokkenluider Frances Haugen uit 2021. Haugen lekte onder meer interne studies van Facebook (zoals Meta toen nog heette) waaruit blijkt dat het bedrijf zich bewust was dat Instagram potentieel schadelijk is voor sommige jonge meisjes met een negatief zelfbeeld. Het bedrijf relativeerde die interne studies. Enkele weken na de onthullingen van Haugen werd de bedrijfsnaam Facebook veranderd in Meta. Dat werd toen door heel wat critici beschouwd als een poging om de aandacht af te leiden: de naamsverandering moest benadrukken dat sociale media eigenlijk oude koek zijn en dat het bedrijf de toekomst ziet in een nieuwe 3D-versie van het internet, het zogenoemde metaverse.
Of het gebruik van sociale media inderdaad schadelijk is voor jongeren in het algemeen, of voor specifieke categorieën zoals jonge meisjes met een negatief zelfbeeld, daarover lopen meningen en academische studies uiteen. In de VS is het de afgelopen twee jaar wel een belangrijke politieke kwestie geworden, en een zeldzame waarover Republikeinen en Democraten het eens kunnen worden.
‘Teleurgesteld’
De aanklacht draait onder meer rond de ‘psychologisch manipulatieve technieken’ die Meta in zijn apps toepast. Het gaat om de aanbevelingsalgoritmes die bepaalde gepersonaliseerde inhoud aanbieden, om het systeem van ‘likes’ die jongeren onder sociale druk kunnen zetten en om de vele pushmeldingen die steeds terug naar de apps moeten lokken. Dat je in de apps kunt blijven scrollen zonder ooit aan het einde te komen, zou uitdrukkelijk bedoeld zijn ‘om jongeren die hun gebruik zelf willen beperken, te ontmoedigen’.
De meeste ‘verslavende’ technieken die de Amerikaanse Staten opsommen, zijn al heel lang ingeburgerd en worden in veel apps toegepast, ook in bijvoorbeeld Snapchat en Tiktok, die eveneens veel door jongeren worden gebruikt. In een eerste reactie op de klacht probeert Meta die andere bedrijven mee in bad te trekken. Een woordvoerder zei dat het bedrijf ‘teleurgesteld’ is dat de staten een klacht indienden in plaats van ‘productief samen te werken met alle bedrijven om duidelijke, aan de leeftijd aangepaste standaarden op te stellen voor de vele apps die tieners gebruiken’. Meta wijst ook op de maatregelen die het eerder nam om ouders meer controle te geven over het Instagram- en Facebookgebruik van hun kinderen.
Leeftijdscontrole
Meta zou ook de Amerikaanse wet breken door welbewust kinderen jonger dan 13 toe te laten op zijn apps, hun data te vergaren en hen gepersonaliseerde reclame te tonen. De Amerikaanse wet verplicht internetbedrijven om daarvoor toestemming van de ouders te vragen. De meeste sociale media, waaronder Facebook en Instagram, laten in principe geen kinderen onder 13 toe, maar die leeftijdsgrens wordt meestal niet gecontroleerd – een valse geboortedatum ingeven volstaat om toegang te krijgen. Dat is bij haast alle sociale media zo in de VS, maar Meta is (ondanks de snelle opmars van Tiktok) wel veruit de grootste.
De staten eisen veranderingen aan de apps van Meta. Die zouden inhouden dat de apps de leeftijd van gebruikers veel strikter controleren en dat bepaalde functies, waaronder meldingen, zouden worden uitgeschakeld voor jongere gebruikers. Ze willen ook dat het bedrijf niet nader genoemde schadevergoedingen en boetes betaalt. Wanneer het proces over de klacht van start gaat, is nog niet bekendgemaakt.
Tegen Meta zijn nog heel wat andere grote rechtszaken ingediend. Een heel belangrijke is de antitrustklacht van de Amerikaanse regulator FTC uit 2020. Daarin probeert de Amerikaanse overheid de overnames door Meta van Instagram en Whatsapp ongedaan te maken, waardoor het bedrijf in drie zou worden opgebroken. Het proces daarover moet nog van start gaan.
Ook tegen andere grote Amerikaanse bedrijven lopen procedures van de FTC of het Amerikaanse Departement van Justitie. Tegen Google loopt momenteel een proces over zijn dominantie op de markt van internetzoekmachines en onlinereclame. De FTC diende vorige maand klacht in tegen Amazon.