Het zit erop. Straks vliegen koning Filip en koningin Mathilde vanuit Congo terug naar ons land. Het was een druk besproken bezoek, het werd op voorhand als "historisch" bestempeld. Maar was het dat ook?
We verlaten Bukavu, in Zuid-Kivu, de laatste stop van de reis en vliegen terug naar Lubumbashi. Terwijl het vliegtuig al taxiënd het stof op de piste doet opwaaien, wordt de rode loper opgerold en bergen de muzikanten hun djembé op in het avondlicht. Zo verliep het eerder in Lubumbashi, in het dorpje Katanga en in Kinshasa. De reis van deze koning Filip, 12 jaar na die van zijn vader Albert en koningin Paola, was bijzonder intensief en bracht ons naar plaatsen ver buiten de hoofdstad Kinshasa. Dat is alvast een eerste element van vernieuwing. Het koningspaar zocht andere oorden op en ging niet alleen met de president en met notabelen praten, maar ook met gewone Congolezen: dorpsbewoners, vrouwen uit het middenveld, jongeren, slachtoffers van seksueel geweld.
Maar was het ook een historische reis?
Het verleden is benoemd
Naar de toespraak van koning Filip in het Palais du Peuple in Kinshasa werd bijzonder uitgekeken. Zou de koning zijn brief aan het Congolese volk uit 2020 volgen, waarin hij zijn diepste spijt had betuigd voor wat er misliep tijdens de koloniale periode en voor het racisme waarmee veel Congolezen in België nog te maken hebben?
Hij deed meer dan dat.
Hij benoemde de zaken, eerlijk en helder. Zonder in het stof te kruipen, brak hij het koloniale systeem af. "Sommige Belgen die naar Congo gingen, gaven het beste van zichzelf en hielden van het land en de Congolezen, maar het systeem was onderdrukkend en stoelde op paternalisme, discriminatie en racisme". Daarom uitte de koning nogmaals zijn spijt ten aanzien van het Congolese volk.
BEKIJK - zo sprak koning Filip zijn spijt uit in Congo
Videospeler inladen...
Mogelijk hadden er sommigen nog meer verwacht, echte excuses, een schadevergoeding. Maar de speech werd in zijn toon en in zijn bewoordingen positief ontvangen. Al bij al is de geschiedenis veranderd. De koning heeft een bladzijde omgeslagen, en heeft dat ook in andere concrete acties aangetoond. De teruggave van een kostbaar masker dat al 70 jaar in het AfricaMuseum in Tervuren lag, is misschien een kleine daad, maar ze is wel symbolisch en het begin van een nieuwe periode.
Een toekomst van echte gelijkwaardigheid?
Toen koning Albert op bezoek ging in Congo, waren de geesten nog niet gerijpt. In België en ook in Congo was het nog te vroeg om dit soort van historische stappen te zetten. Maar gedekt door de blauwrode regeringsdelegatie met premier De Croo die de toespraak al goed had voorgekauwd, en onder meer wees op de noodzaak om het verleden een plaats te geven om te kunnen verder gaan met de toekomst, viel met de toespraak van de koning de puzzel netjes in elkaar.
Koning Albert en koningin Paola bezochten Congo in 2010. BELGA/POOL-PIERLET
De thema’s om in de toekomst op een andere manier met elkaar om te gaan, waren ook goed uitgekozen. In Congo komen heel wat wereldproblemen én oplossingen bij elkaar, zoals op het vlak van duurzame energie en ecosystemen. Samen met Belgische universiteiten hebben de Congolese onderzoekers ook een grote kennis vergaard rond gezondheidszorg. Dat kan alleen maar van pas komen bij nieuwe epidemieën, die dan gezamenlijk kunnen worden aangepakt.
Dat brengt me bij het volgende aspect: respect. Vooraf vroeg ik me af met wie en op welke manier de koning en koningin met de Congolese bevolking zou praten. Te lang is die in de nasleep van het kolonialisme met flink wat neerbuigendheid en medelijden bejegend. Ditmaal is er gepraat mét en niet over de mensen.
Een goed voorbeeld was de speeddating met vrouwen uit het middenveld in Kinshasa. Daar zaten de koning en de koningin, president Tshisekedi en de Belgische en Congolese ministers tussen de vrouwen aan tafel. Ze luisterden naar hun ideeën over de nood aan meer vrouwen in de politiek, naar hun mening over seksueel geweld. Op die manier kregen de vrouwen respect en eigenwaarde. Hetzelfde gebeurde in de universiteit van Lubumbashi, waar de koning de jongeren de rijkdom van Congo noemde, al miste de toespraak bevlogenheid. In het Panzi-ziekenhuis in Bukavu nam de koningin het woord en dat is uitzonderlijk op een gezamenlijke reis. Zij keek de vrouwen recht in de ogen en zei hen dat ze veel bewondering had voor hun “kracht, moed en waardigheid”. Het was oprecht een ontroerend moment.
BEKIJK hier hoe het bezoek van Filip en Mathilde aan het ziekenhuis van dokter Mukwege verliep:
Videospeler inladen...
Gemiste kansen
In Lubumbashi stond een bezoek aan de Belgische school bovenaan de agenda. Hier krijgt de elite van de plaatselijke en de buitenlandse gemeenschap een opleiding waar de meeste Congolezen alleen maar van mogen dromen. Een Congolese collega-journaliste merkte dan ook terecht op dat een bezoek aan een Congolese school een beter signaal was geweest en veel meer representatief.
De Belgische delegatie had ook zijn nek meer kunnen uitsteken over een aantal heikele thema’s. De corruptie die alom verspreid is in de politiek en de publieke instellingen. Overal is ze zichtbaar, overal houdt ze de welvaart van de bevolking tegen. Premier De Croo is daar heel diplomatisch mee omgegaan. Hij sprak zijn lof uit voor de "nieuwe aanpak" van president Tshisekedi en zei alleen dat "de woorden in daden moeten worden omgezet." President Tshisekedi zal zich in de handen wrijven. Hij blijft buiten schot en kan met dit enorm gemediatiseerde bezoek scoren nu de verkiezingen er stilaan aan komen.
Met het bezoek aan het oosten van het land, had de regering ook meer kunnen doen. Het is een vreemde ervaring vanuit Lubumbashi te rijden langs de kopermijnen die Belgische bedrijven tijdens en na de koloniale periode miljarden euro’s hebben opgeleverd, en niets te horen zeggen over de omkoping en fraude die vandaag de dag nog schering en inslag is. Daar was een ontmoeting met tegenstemmen in het middenveld een diplomatisch maar toch sterk signaal geweest.
De onveiligheid in het oosten en de spanning met Rwanda is wel ter sprake gekomen. Maar daar was het gevaarlijk van premier De Croo om in zijn steun aan de territoriale eenheid van Congo de vergelijking te maken met Oekraïne. Hij en de koning kregen daar telkens applaus voor, maar de kwestie wordt ook fel uitgespeeld in nationalistische haatspraak en dat was wellicht niet de bedoeling.
Zich uitspreken over de interne politiek van Congo blijft een dilemma. Het is tenslotte aan de Congolezen zelf om hun toekomst te bepalen. Maar België mag en moet het verleden een plaats geven en daartoe is tijdens deze reis een belangrijke aanzet gegeven. Het goede nieuws voor de relatie is dat België, door de ballast van de kolonisatie van zich af te schudden, nu op een minder krampachtige en beladen manier met Congo kan omgaan. Open, eerlijk en toekomstgericht.
In die zin was deze reis inderdaad historisch.