Leo Bormans: ‘We kunnen niet gelukkig worden in een ongelukkige wereld’

Na zijn eerste boek over Geluk, dertien jaar geleden, volgde een boek over Hoop en een over Liefde. EU-voorzitter Herman Van Rompuy gaf ze als geschenk aan wereldleiders en de voormalige VN-baas Kofi Annan schreef voor een van de boeken het voorwoord. Ze werden vertaald in twaalf talen, verschenen in 23 landen en de kinderboeken die erop volgden, zijn zelfs in het Chinees, Koreaans en Bulgaars vertaald. Er volgde ook een kalender met dagelijkse tips. Leo Bormans reisde als ambassadeur van geluk en levenstevredenheid van lezing naar lezing en bezocht tal van internationale congressen. ‘Noem mij geen geluksgoeroe’, zegt hij. ‘Ik ben een bruggenbouwer tussen gelukswetenschappers en het publiek.’

Uw nieuwe boek heet alweer simpelweg Geluk. Is er na dertien jaar nog iets nieuws over te vertellen?

‘Zeker wel. Ik heb honderd geluksprofessoren uit vijftig landen gevraagd naar hun essentiële inzicht over de weg naar geluk. Onderzoek naar geluk en levenstevredenheid is sinds 2000 fel toegenomen. Ik liep natuurlijk het risico dat ze allemaal hetzelfde zouden zeggen. Of dat ze elkaar zouden tegenspreken. Wat niet zo is. Er zit een rode draad in, die samen te vatten is als “duurzaam geluk”. Een term die je dertien jaar geleden nog niet hoorde. Het ontroert me in zekere zin, dat de inzichten van die honderd wetenschappers zo complementair zijn, alsof ze samen elk een facet van de geluksdiamant belichten. Er is niet één weg naar geluk, er zijn er vele.’

Hoe moeten wij ‘duurzaam geluk’ begrijpen?

‘De boodschap van dertien jaar geleden was dat je gelukkiger wordt als je niet alleen aan jezelf denkt. Dat het belangrijk is om iets voor een ander te doen, en dat geven belangrijker is dan krijgen. Nu zien we in dat joggen en feestjes met de buren niet genoeg zijn. We kunnen niet gelukkig worden in een ongelukkige wereld.’

In bange tijden als vandaag, waarin er veel oorlog en geweld is, lijkt me dat een uitdaging.

‘Laat mij eerst zeggen dat de wereldbevolking globaal gezien toch gelukkiger is geworden. Er is veel ellende in de wereld, maar de voorbije vijfhonderd jaar zijn er altijd oorlog en conflicten geweest. Elke keer zet de mensheid grote stappen vooruit. Waar we nu staan op het vlak van welzijn, gezondheid, onderwijs en mensenrechten is niet te vergelijken met vijfhonderd jaar geleden, zelfs niet met honderd jaar geleden. Jammer genoeg is de ongelijkheid in levenstevredenheid wel toegenomen, tussen landen en soms ook binnen landen.’

Volgens cijfers van de Verenigde Naties, die u citeert, ervaart een op de drie wereldburgers dagelijks gevoelens van angst, zorgen of prikkelbaarheid. Heeft u daar een verklaring voor?

‘De cijfers worden verzameld sinds 2006. Toen was dit het geval bij een kwart van de bevolking. De grootste knik zit tussen 2014 en 2018. Het betreft de periode waarin we ineens voor 40 euro naar Barcelona konden vliegen: de consumptiemaatschappij ten top. Econoom Paul De Grauwe wijst er in mijn boek op dat een samenleving gebaseerd op het meritocratische principe – waarin alleen telt wat je verdient – niet gelukkig maakt. Het creëert bovendien schuldgevoelens en woede bij mensen die niet succesvol zijn. We moeten het hele systeem durven te herdenken.’

U klinkt als een rebel.

‘Het kan toch niet langer zoals het nu gaat? De reclame wil ons alleen maar verleiden om dingen te kopen die we niet nodig hebben. De politiek drijft op ontevredenheid: “Stem voor ons, want wij zullen alles veranderen!” Mensen mogen niet tevreden zijn, want dan zijn ze niet te verleiden. Tegenwoordig is het rolmodel “influencer”: ik kwam laatst in een klas elfjarigen en dat wilden ze allemaal worden. Influencers zijn de slangen die ons ertoe moeten verleiden om veel te veel geld te geven voor dingen die we niet willen. En ondertussen ervaren jongeren almaar meer psychische problemen. Waar blijven de rolmodellen die jongeren moed en hoop geven?’

Zegt u het eens, hoe kunnen we met z’n allen gelukkiger worden?

‘Door onze focus te verleggen en een diepgaand, nieuw verhaal te schrijven. Zij die beweren dat we terug kunnen schakelen naar de goede, oude tijd, dwalen. Die komt niet meer terug. We moeten onze aandacht verleggen van het individu naar de interconnectie, van competitie naar samenwerken en van acties naar keuze: in welk soort samenleving willen we leven? We dragen een sociale verantwoordelijkheid voor elkaar en voor toekomstige generaties. Daarom zijn mensen zo blij met kleinkinderen, zetten ze zich in als mentor, gaan ze vrijwillig soberder leven of engageren ze zich in klimaatacties. Je wilt iets betekend hebben voor de wereld als je morgen doodvalt.’

‘Ik heb er onlangs een nieuw woord voor bedacht: happinus. Geluk draait niet alleen om je eigen verdiensten, of het welzijn van de mensen in je omgeving. Het betreft ons allen en het welzijn van de hele planeet.’