Views: 1
ដោយៈ ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្តេចសង្ឃរាជ ជួន ណាត
ភប់
កិរិយាសព្ទ
( ស. ពប អ. ថ. ផុប ) ចួប, ប្រទះ; ប្រសព្វ; ច្រើននិយាយថា ភប់ប្រសព្វ គឺបានគ្នាជាគូស្រករ, នៅរួមសុខរួមទុក្ខ ។ ភប់ភាន់ ឬ ភប់ភ័ន្ត ប្រព្រឹត្ដល្មើសដោយភាន់ច្រឡំ; ដើរហើរ, ស្មន់អន្ធករ ។
លួច
កិរិយាសព្ទ
លបយកអ្វីមួយរបស់អ្នកដទៃដែលគេមិនឲ្យដោយថេយ្យចិត្ត
លួចទ្រព្យគេ ។
លួចគំនិត លបធ្វើតាមគំនិតគេ ឬលបបំបាត់គំនិតដែលគេបង្គាប់ ធ្វើតាមគំនិតខ្លួនវិញ ។ លួចចិត្ត ក្បត់ចិត្ត ។ លួចចំណេះ លបយកចំណេះដោយមិនបាច់រៀនផ្ទាល់ពីគេ ។ លួចឈ្មោះ លបសរសេរចុះឈ្មោះគេ ឬលបយកឈ្មោះគេទៅថ្លែង ។ លួចប្ដីគេ ឬ លួចប្រពន្ធគេ លបធ្វើអំពើស្មន់អន្ធករជាមួយនឹងប្ដីឬប្រពន្ធគេ ។ លួចភេទ ក្លែងភេទធ្វើជាអ្នកបួសខ្លួនឯង ( ព. វិ. ពុ. ) ។ លួចលាក់ លបលាក់ ។ លួចល្បក់ លបធ្វើក្នុងពេល ឬ ក្នុងស្របក់ដែលគេប្រហែសធ្វេស ។ លួចល្បិច លបយកល្បិចគេ ។ លួចសព លបយកសពក្នុងវេលាយប់ស្ងាត់ពីក្នុងទីសាមញ្ញមកតម្កល់ក្នុងទីដ៏រុងរឿង ដើម្បីនឹងដង្ហែឲ្យគគ្រឹកគគ្រេង ។ លួចសំវាស (-ស័ង-វ៉ាស ) ក្លែងធ្វើជាភិក្ខុ រួមសំវាសជាមួយនឹងភិក្ខុសង្ឃ (ព. វិ. ពុ. ) ។ ល ។
សហាយ
(សៈ–)
នាមសព្ទ
( សំ. បា. ) សម្លាញ់, មិត្តសម្លាញ់; អ្នកដែលទៅឬមកជាមួយ, អ្នកជូន, អ្នកកំដរ, គ្នា, អ្នកដែលជាគ្នា ( បើស្ត្រីជា សហាយិកា ) ។ ខ្មែរប្រើពាក្យនេះសំដៅសេចក្ដីផ្សេងថា ” បុរសស្ត្រីដែលដើរហើរឬដែលខូចកាចនឹងគ្នា ”
មានសហាយ មានស្រីឬមានប្រុសជាអ្នកប្រព្រឹត្តស្មន់អន្ធករនឹងគ្នា ។
សហាយកំណាន់ សហាយដែលជាកំណាន់ចិត្ត ។ សហាយស្មន់ សហាយដែលខូចកាចនឹងគ្នាដល់បែកការត្រូវបង់ប្រាក់ពិន័យមុខស្មន់ ។ ប្រើជា កិ. ក៏បាន : សហាយនឹងគ្នា ដើរហើរនឹងគ្នា, ខូចកាចនឹងគ្នា ។ ល ។
ស្មន់
កិរិយាសព្ទ
ខូចកាចនឹងគ្នាឬដើរហើរនឹងគ្នា (នៃបុរសស្ត្រីដែលជាប់ជាសាច់ញាតិឬដែលជាញាតិពន្ធ)
ស្មន់នឹងគ្នា ( បា. សមន្ធ < សម “ស្មើ, ស្មើគ្នា” + អន្ធ “ងងឹត; ខ្វាក់” = ងងឹតស្មើគ្នា; ឬ < សំ + អន្ធ, º > ម “ងងឹតឈឹង”; បើតាមន័យនេះ គួរសរសេរជា ស្មន្ធ អ. ថ. ស្មន់ ប៉ុន្តែមិនដែលប្រើ) ។
ស្មន់អន្ធករ ( —អន់-ធៈ-ក; សំ. បា. អន្ធរការ “ងងឹត; យប់” ) ស្មន់ ដោយមានអ្នកដទៃជួយលាក់បាំងឲ្យ
ស្មន់អន្ធករនឹងគ្នា ។
មុខស្មន់ មុខក្រសួង ឬ នាទីដែលត្រូវពិន័យតាមមាត្រាច្បាប់បញ្ញត្តអំពីស្មន់នឹងគ្នា (មើលក្នុងពាក្យ មុខ ផង) ។
អាសន្ន
(—សន់)
គុណសព្ទ
( សំ. បា. ) ជិត
ភ័យអាសន្ន ភ័យជិត គឺហេតុឬអ្វីៗដែលគួរខ្លាច នៅជិតបង្កើយ ឬតាមប្រកិតជិតមកៗ ។
ខ្មែរប្រើជា ន. ផងក៏មាន “ទីជិត; ហេតុឬដំណើរ, ការធុរៈដែលមានទីជិត, ប្រថុចប្រថំ, បន្ទាន់, ប្រញឹកខ្លាំង, មមាញឹក, ទាន់ហន់”
មានអាសន្ន ។
បណ្ដោះអាសន្ន កិ. វិ. ឬ គុ. “សោះតែគ្មាន, សោះតែខាន, បណ្ដើរទៅសិន, គ្រាន់ដោះទាល់ទៅសិន, ជាជំនួសទៅសិន”
ខ្ចីប្រាក់គេចាយបណ្ដោះអាសន្ន, ប្រើការបណ្ដោះអាសន្ន; ស្ពានបណ្ដោះអាសន្ន ។
ប្រញឹកប្រញាប់ហួសពេក, រួសរាន់ស្លន់ស្លោពេក
កុំអាលអាសន្នពេក ! ; ចុះអាសន្នទៅណាភ្លាមៗ? (ព. ព. ) ។ ព. កា. បញ្ជាក់អំពីមាន អាសន្ន ឲ្យប្រុងស្មារតី : បើមានអាសន្ន កុំអាលភ័យស្លន់ ត្រូវប្រុងស្មារតី រំពឹងដង្វិន ឲ្យដឹងសេចក្ដី រាក់ជ្រៅវែងខ្លី រួចលៃលកភ្លាម ។ ល ។
បើរៀងភ្ជាប់ពីខាងដើមសព្ទដទៃ អ. ថ. —សន់-ន៉ៈ; ដូចជា អាសន្នកម្ម កម្មជិត គឺកុសលឬអកុសល ដែលធ្វើក្នុងកាលជិតអស់ជីវិត (ច្រើនតែចេញមុខឲ្យបដិសន្ធិ) ព. ពុ. ។ អាសន្នការណ៍ ឬ —ហេតុ ហេតុជិត ។ អាសន្នកាល មរណកាល ។ អាសន្នភ័យ ភ័យដែលមានក្នុងទីជិត (ភ័យអាសន្ន) ។ អាសន្នរោគ (អាសន់-ន៉ៈរោក) រោគទាន់ហន់ គឺជំងឺរហ័ស ដែលចាប់ឈឺភ្លាម ច្រើនតែស្លាប់ភ្លាមៗ ។ ខ្មែរច្រើនហៅសំដៅចំពោះ អហិវាតរោគ ថា អាសន្នរោគ (គួរប្រយ័ត្នកុំនិយាយថា អាសន្តរោគ (អាសន់-តៈរោក) ព្រោះនិយាយភ្លាត់បែបនេះខុសទេ) ។ អាសន្នលាភ លាភដែលងាយបានភ្លាមៗ ។ អាសន្នអន្ធក្រ (—សន់អន់-ក្រ; < អាសន្ន “ជិត” + អន្ធ “ងងឹត; ខ្វាក់” + ក្រ) ការក្រឬកិច្ចធុរៈយ៉ាងក្រដែលស្រាប់តែមកដល់ ងងឹតឈឹងដឹងហេតុពុំប្រាកដជារកផ្លូវឧបាយនឹងកែបានដោយលំបាក ។ ល ។
