Views: 1
ដោយៈ ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្តេចសង្ឃរាជ ជួន ណាត
ចែក
កិរិយាសព្ទ
បែង, រលែក, លៃជាចំណែក
ចែកទ្រព្យ ។
ចែកចាយ គឺចែកឲ្យចាយ ។ ចែកប៉ាន់ គឺចែកដោយបូកប៉ាន់ ។ ចែករលែក ចែកឲ្យបានគ្រប់គ្នា ។ ចែករំលែក ចែកដោយរំលែកឲ្យខ្លះ ។
ទេព
(ទេប)
នាមសព្ទ
(សំ. បា. ទេវ) ទេវតា ។ ទេពកញ្ញា ( ទេពៈក័ញញ៉ា ឬ ទេព—) ន. (បា. ទេវកញ្ញា; សំ. ទេវកន្យា) ស្រីក្រមុំទេពតា, ទេពធីតាក្រមុំ : នាងទេពកញ្ញា, ស្រីទេពកញ្ញា ។ ទេពច្យុត ( ទេពៈចយ៉ុតឬទេព—) ន. (សំ. ទេវ + ចុត ឬ ច្យុត; បា. ទេវ + ចុត ) ទេវតាដែលឃ្លាតចាកទេវលោក, សត្វដែលឃ្លាតចាកទេវលោកមក គឺសត្វដែលស្លាប់អំពីទេវលោកមកកើតជាមនុស្ស ។ ទេពច្យុតិ ( ទេពៈចយ៉ុត ឬទេព—) ន. (សំ. ទេវ + ចុតិ ឬ ច្យុតិ; បា. ទេវ + ចុតិ) ដំណើរឃ្លាតចាកទេវលោក គឺដំណើរទទួលមរណភាពរបស់ទេវតា ។ ទេពជំនុំ ( ទេព—) ន. ប្រជុំទេវតា ឬទេវតាអ្នកជំនុំកិច្ចការ ។ ទេពតា ( ទេព្តា) ន. (សំ. បា. ទេវតា) អមនុស្សដែលជាទិព្យ, អមរ ។ ទេពទារូ ( ទេព—) ឬ ទេព្វិរូ ន. (សំ. ទេវទារូ; បា. ទេវទារុ) ឈ្មោះឈើមួយប្រភេទ សំបកមានក្លិនក្រអូប, ច្រើនប្រើជាថ្នាំខ្យល់ ។ ទេពធីតា (ទេពៈធីតា ឬ ទេព—) ន. (បា. ទេវធីតា) កូនស្រីនៃទេពតា, ស្រីទេពតា : នាងទេពធីតា ។ ទេពនារី ( ទេពៈ— ឬ ទេប—) ន. (សំ. បា. ទេវនារី) ដូចគ្នានឹង ទិព្វនារី (ម. ព. នោះ) ។ ទេពនិករ ( ទេពៈនិ-ក ឬ ទេប—) ន. ( សំ. បា. ទេវ + និករ ) ពពួកទេវតា : សូមទេពនិករអមរមេឃ តាំងចិត្តស្មោះត្រេកអរសាទរ ប្រសិទ្ធិ៏សព្ទសាធុការពរ ដល់អ្នកនគរទាំងអស់គ្នា ។ ទេពនិកាយ ( ទេពៈ— ឬ ទេប—) ន. (សំ. បា. ទេវ + និកាយ ) ពួកទេវតា, ពពួកទេពតា ។ ទេពនិមន្ត ( ទេប-និមន់) ន. ឬ គុ. (បា. ទេវ + និមន្តិត) អ្នកដែលពួកទេវតាអញ្ជើញឲ្យចុះមកកើតជាមនុស្ស ។ ទេពនិមន្តន៍ ( ទេបនិមន់ ) ន. (បា. ទេវ + និមន្តន ) ដំណើរអញ្ជើញរបស់ពួកទេវតា ឬដំណើរដែលពួកទេពតាអញ្ជើញទេវតាណាមួយឲ្យចុះមកកើតជាមនុស្ស ។ ទេពនិមិ្មត ( ទេប-និម-មិត) ន. ឬ គុ. (បា. ទេវ + និម្មិត; សំ. ទេវ + និរ្មិត “ដែលទេវតានិម្មិត” ) ខ្មែរយើងប្រើពាក្យនេះជាងារមន្ត្រីជាងគំនូរដែលមានថ្វីដៃគូរល្អប្រដូចនឹងគំនូរដែលទេវតានិម្មិត : ឧកញ៉ាទេពនិម្មិត។ ទេពប្រណម្យ (ទេបប្រណំ) ន. (សំ. ទេវ + ប្រណម្យ) រូបទេពតាសំពះ; ច្រើនធ្វើឲ្យឃើញតែពីត្រឹមផ្ចិតឡើងទៅលើ : រូបទេពប្រណម្យ ។ ទេពរបាំ (ទេ-ប—) ន. ងារមន្ត្រីទីចាងហ្វាងពួករបាំព្រះរាជទ្រព្យ តាំងដោយសន្មតិលើកថាមានចំណេះខាងរាំ ប្រៀបដូចជារបាំរបស់ទេព្ដា ។ ទេពរំជួល ( ទេប—) ន. ឈ្មោះមន្តស្នេហ៍មុខមួយប្រភេទ ដែលអ្នកប្រកាន់ជឿខាង របៀនស្នេហ៍ សន្មតហៅដោយអំនួតថា កាលបើប្រសិទ្ធី ឬសូត្រកាលណា សូម្បីទេពតាក៏រំជួលចិត្តស្រឡាញ់តែរាល់គ្នាដែរ ។ ឈ្មោះឈើមួយប្រភេទ មានផ្កាក្លិនពិដោរឈ្ងប់, ច្រើនមានតែនៅភ្នំខ្លះដោយអន្លើ គេថាច្រើនមាន ក្នុងស្រុកកំពង់សោម ខេត្តកោះកុង ។ ឈ្មោះបទភ្លេងមួយប្រភេទ ។ ទេពលេខា (ទេពៈ— ឬ ទេប—) ន. (សំ. បា. ទេវ + លេខា “គំនូរទេវតា” ) ប្រើជាងារមន្ត្រីជាងគំនូរ តាំងដោយសន្មតិថាជាអ្នកចេះគូរល្អ ប្រៀបប្រដូចនឹងគំនូរទេវតា ។ ទេពវិមាន ន. (សំ. បា. ទេវ + វិមាន ) វិមានរបស់ទេវតា, លំនៅទេពតា (ហៅ ទេពពិមាន ក៏បាន) ។ ទេពសេនា ន. (សំ. បា. ទេវ + សេនា “សេនានៃទេវតា” ) ប្រើជាងារមន្ត្រីក្នុងក្រុមព្រះរាជមន្ទីរតាំងដោយសន្មតិថាមានអានុភាពអង់អាច ប្រៀបដូចជាសេនានៃទេពតា ។ ទេពស្ត្រី ន. (សំ. ទេវស្ត្រី ) ស្រីទេពតា, ស្រីអប្សរ, ស្រីសួគ៌ : នាងទេពស្ត្រី ។ ទេពអក្សរ (ម. ព. ទេពអប្សរ )។ ទេពអប្សរ ន. (សំ. ទេវ + អប្សរា; បា. ទេវ + អច្ឆរា ) ស្ត្រីទេពតា, ស្រីសួគ៌ : ស្រីទេពអប្សរ (ហៅ ស្រីទេពអប្សរា ក៏បាន ) ។ ប្រើក្លាយជា ទេពអក្សរ ក៏មាន ។ ទេពា ន. (បា. ទេវា) ទេវតាទាំងឡាយ, ពួកទេវតា ។ ទេពារក្ស ( ទេពារ័ក) ន. (សំ. ទេវ + អារក្ស; បា. ទេវ + អារក្ខ ) ទេពតាអ្នករក្សាមនុស្ស ឬរក្សាអ្វីៗ; ប្រើជា ទេព្រក្ស ក៏មាន ។
បទ
(បត់)
នាមសព្ទ
(សំ. បា.) ឧបាយ; រឿង, ហេតុ; ទី; ការរក្សា; ចំណែក; ជើង; ស្នាមជើង; ផ្លូវ; ទំនង, ដំណើរ, ទំនង, ដើមទង ។ គ្វាម, លំនាំ នៃសំឡេងដែលសូត្រឬដែលច្រៀង ។ បទសរភញ្ញ (ម. ព. សរភញ្ញ) ។
និបាតសព្ទ
ដ្បិត (ព. បុ.); (ព. កា.) ចង្អុលប្រាប់ពាក្យ បទ (ដ្បិត)
ប្រពន្ធឃើញឃាត់ទៅ ប្តីមិនត្រូវថាកុំអ្នក ឯងខឹងលោវាយធាក់ ដោយចិត្តធំបទបានស្រា ។ … ( សាស្ត្រាច្បាប់ប្រុស បណ្ឌិតមៃ ) ។ ម. ព. ដ្បិត ទៀតផង ។
រាជី
នាមសព្ទ
(សំ. បា. រាជិ “ស្នាមប្រេះ, ការប្រេះឆា; ថែវ; ជួរ; របៀប; ជាយព្រៃ; ផ្លូវ;…” ) ។ គ្រឿងចំណាំដាក់ជាជំនួសនិមិត្តសីមាដែលពុំប្រាកដ ឬដែលកំបាំងមើលពុំឃើញ ដើម្បីឲ្យដឹងទីកំណត់ព្រំដែន
រាជីសីមា ( ស្លឹកសីមា ) ។
សង្ឃរាជី ( សង់ឃៈ— ) ការប្រេះឆា គឺការរចែករចោករបស់សង្ឃ, របស់ពួកក្រុម ។
សរីរៈ
(សៈរ៉ីរ៉ៈ)
នាមសព្ទ
(បា. សរីរ; សំ. ឝរីរ) អត្តភាព, រូប, រាងកាយ, ខ្លួនប្រាណ; សាកសព; រាងឆ្អឹង : ថែទាំសរីរៈ; រម្លាយសរីរៈ ។ បើរៀងពីខាងដើមសព្ទដទៃសរសេរជា សរីរ អ. ថ. សៈរ៉ីរ៉ៈ, ដូចជា សរីរកាយ រាងកាយទាំងមូល, គ្រោងរូប ។ សរីរកិច្ច ការរវល់ដោយរាងកាយ (មានបន្ទោឧច្ចារៈបស្សាវៈជាដើម); ការរម្លាយសព្វឬបញ្ចុះសព : ធ្វើសរីរកិច្ច ។ សរីរជៈ ឬ –ជាត ដែលកើតចេញអំពីសរីរៈ ។ សរីរធាតុ ធាតុដែលប្រជុំនៅក្នុងខ្លួន គឺ ដី, ទឹក, ភ្លើង, ខ្យល់, អាកាស ។ សំណល់អដ្ឋិដែលរម្លាយរួចហើយ (ហៅចំពោះតែអដ្ឋិលោកអ្នកមានបុណ្យឬព្រះអរហន្ដ) : សរីរធាតុស្ដេចចក្រពត្តិ, សរីរធាតុព្រះបច្ចេកពុទ្ធ ។ សរីរនិក្ខេប ការបោះបង់សរីរៈ; ការបញ្ចុះសព : ធ្វើសរីរនិក្ខេប ។ សរីរបរិហារ ការថែរក្សាខ្លួន ។ សរីរប្បដិជគ្គនៈ ( សៈរី-រុ័ប-ប៉ៈដិ-ជ័ក-គៈនៈ ) ការជម្រះឬសម្អាតសរីរៈ ។ សរីរប្បដិព័ទ្ធ ឬ –ប្រតិព័ទ្ធ ( សៈរ៉ីរុ័ប-ប៉ៈដិព័ត ឬ ប្រៈតិ– ) ដែលជាប់ទាក់ទងដោយសរីរកាយ : ស្រមោលជាសរីរប្បដិព័ទ្ធ ។ ដែលជាប់នៅនាសរីរៈ (ដូចយ៉ាងសំពត់អាវ ដែលស្លៀកពាក់ជាប់នឹងខ្លួន, អម្រែកនៅលើស្មាជាដើម) ។ សរីរប្បទេស ឬ –ប្រទេស សរីរកាយ, –សព៌ាង្គកាយ ។ សរីរប្បភា ឬ –ប្រភា រស្មីឬពន្លឺដែលភ្លឺចេញអំពីសរីរកាយ : សរីរប្បភានៃទេវតា ។ សរីរព័ណ៌ ឬ –វណ្ណ សម្បុរសរីរៈ ។ សរីរព្យាបាល ឬ –រក្សា ការរក្សាសរីរៈ ( សរីរបរិហារ ) ។ សរីរភេទ ការបែកធ្លាយសរីរៈ, ដំណើររំលាងខន្ធ, មរណភាព : ដល់នូវសរីរភេទ ( ស្លាប់ ) ។ សរីរយន្ដ ឬ –យន្ដ្រ ( –យន់ ) យន្ដគឺសរីរៈ, សរីរកាយដែលទុកដូចជាគ្រឿងយន្ដ ។ សរីរយាត្រា ការចិញ្ចឹមជីវិត,ការរស់នៅ ។ សរីររូបធាតុ ( សៈរ៉ីរ៉ៈរូប៉ៈធាត ) រូបធាតុក្នុងសរីរៈ គឺធាតុដែលមានរូបផ្សេងៗក្នុងសរីរកាយ (បារ. Matière organique) ។ សរីរវិជ្ជា, –វិទ្យា, ឬ –សាស្ត្រ វិជ្ជាឬក្បួនសម្រាប់រៀនសង្កេតចំណាំអាការៈក្នុងខ្លួន ឲ្យដឹងដោយការវះកាត់ជាដើម ( សម្រាប់ពេទ្យ ) ។ សរីរវិមោក្ខ ឬ –វិមោក្សណ៍ ការរួចផុតចាកសរីរៈ (មរណភាព) ។ ព. ពុ. ការរលត់ខន្ធចូលកាន់និព្វាន ។ សរីរសណ្ឋាន ទ្រង់ទ្រាយសរីរៈ, បែបភាពឬរាងរៅរបស់រូបកាយ ។ សរីរសន្ធិ តំណសរីរៈ, សន្លាក់ឆ្អឹង ។ សរីរសោសន ( –សៈន៉ៈ ឬ –សន់ ) ការបង្អត់ខ្លួនឲ្យស្គាំងស្គម ។ សរីរសំស្ការ ការរម្លាយរូប, ឈាបនកិច្ច ។ សរីរាការ ( សៈរ៉ីរ៉ាកា; បា. < សរីរ + អាការ ) អាការៈក្នុងខ្លួន ( មានសក់, រោមជាដើម ) ។ សរីរាវយវៈ (សៈរ៉ីរ៉ាវ៉ៈយៈវៈ; បា. < សរីរ + អវយវ ) ប៉ែកឬចំណែកនៃសរីរៈ ( មានដៃ, ជើង ជាដើម ) ។ ល ។
