Views: 2
ដោយៈ ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្តេចសង្ឃរាជ ជួន ណាត
កើត
កិរិយាសព្ទ
តាំងមានឡើង; ប្រកប
កើតរោគ, កើតសង្គ្រាម, កើតមកជាមនុស្ស; ធ្វើកើត, ធ្វើមិនកើត, កើតការ ។
នាមសព្ទ
ឈ្មោះទិសខាងព្រះអាទិត្យរះ គឺទិសបូព៌
ទិសខាងកើត, ឈរបែរមុខទៅឯកើត ។ ឈ្មោះចំណែកថ្ងៃខាងខ្នើត គឺតាំងពីថ្ងៃទី ១ ទៅដល់ថ្ងៃទី ១៥ : ថ្ងៃ ១ ᧡ ៣ (= ថ្ងៃអាទិត្យ ១ កើតខែមាឃ) ។
ដើម
នាមសព្ទ
គល់, ភាគជាដំបូង, ជាមុន : ដើមដៃ, ដើមទ្រូង, ដើមផ្លូវ ។ សំណុំខ្លួន, តួខ្លួន : ដើមឈើ, ដើមពោត; ឈើ១ដើម, ឫស្សី១ដើម, ដែក១ដើម ។ ដើមការ អ្នកផ្ដើមធ្វើការ, ម្ចាស់ការ ( ប្រើចំពោះតែការកុសលឬមង្គលការផ្សេងៗ ) ។ ដើមគំនិត អ្នកផ្ដើមគិតជាមុនគេ ។ ដើមចម ដើមហេតុដែលជាធំក្នុងដំណើរ, ក្នុងរឿងអ្វីមួយ ។ ដើមចោទ អ្នកផ្ដើមចោទមុន , រូបចោទក៍ ។ ដើមដង សំណុំ, លំនាំ, ទំហំ នៃដើមដំណាំផ្សេងៗ : ពោតឆ្នាំនេះមានដើមដងល្អគ្រាន់បើជាងពីក្នុងឆ្នាំមុន ។ ដើមដំបូង គ្រាមុនបង្អស់ ។ ដើមទង ទងគន្លង, ទំនងជាមុនបង្អស់ ។ ដើមទុន ប្រាក់ដើម សម្រាប់ប្រកបការងារយកចំណេញ ។ ដើមទ្រព្យ ទ្រព្យដែលមិនចាយវាយទុកឲ្យនៅជាប្រធាន, ជាមេនៃទ្រព្យក្នុងផ្ទះ ។ ដើមបណ្ដឹង អ្នកប្ដឹងមុន ។ ដើមបុណ្យ អ្នកផ្ដើមធ្វើបុណ្យ ( ម្ចាស់បុណ្យ ) ។ ដើមហេតុ ហេតុដំបូង ។ ដើមឡើយ និ. កាលមុន, គ្រាដំបូង ។ ដើមអាទិ, ដើមធាន ឬ ដើមអាទិដើមធាន ( អ. ថ. ––អាត ) អ្នកនាំផ្ដើមមុនគេ; ហេតុ, ដំណើរ, សេចក្ដីដែលផ្ដើមមុនបង្អស់។ល។
ភវតណ្ហា
(ភៈវៈតន់ហា)
នាមសព្ទ
(បា.; សំ. ភវ + ត្ឫឞ្ណា) ចំណង់ , តម្រេក, សម្រេក ក្នុងភព គឺសេចក្ដីចង់កើតចង់មានក្នុងភព ( ម. ព. ភព និង តណ្ហា ផង ) ។
ហូល
នាមសព្ទ
ឈ្មោះសំពត់សូត្ររបស់ខ្មែរ ត្បាញដោយសូត្រចងគាធលើកជាគោមជាក្រឡាក្បាច់រចនាវិចិត្រផ្សេងៗតាមចំណេះនិងសេចក្តីពេញចិត្តនៃអ្នកត្បាញ, ជាការយ៉ាងល្អិតធ្វើដោយផ្ចិតផ្ចង់មមឹះមមៀវ របស់ស្ត្រីខ្មែរ
ហូលប្រុស, ហូលស្រី ។ ហូលជរ ហូលដែលត្បាញលើកជាក្បាច់ជរត្រង់ជាយ។ ព. កា. ថាៈ មេបាស្លៀកហូលជរ សម្ដីខ្ទរប្រកាន់ច្បាប់ ឲ្យត្រូវតាមទម្លាប់ សណ្ដាប់ធ្នាប់ទម្រង់ការ ។ ពីបូរាណព្រេងព្រឹទ្ធ ត្រូវតែគិតតាមវោហារ ចាស់ទុំជាអាចារ្យ ទើបកិច្ចការបានចម្រើន ។
អគ្គ
(អ័ក-គៈ)
នាមសព្ទ
(បា. ឬ សំ.) កំពូល; ចុង, ចុងដែលខ្ពស់; ចំណែកឬប៉ែកខាងដើមឬខាងមុខបំផុត ។ គុ. ខ្ពស់, ខ្ពង់ខ្ពស់, ខ្ពស់បំផុត; លើស, លើសលន់, លើសលុប, ឧត្តម, ប្រសើរ, ប្រសើរបំផុត, ផុតថ្នាក់, ផុតលេខ; ឯក, ជាឯក, យ៉ាងឯក; ធំ, ធំចម្បង, ធំបណ្ដាច់, មុន, មុនបំផុត; មានតម្លៃ; ថ្មោង ។ អគ្គជៈ ឬ អគ្រជៈ បងបង្អស់ (បើស្ត្រីជា អគ្គជា ឬ អគ្រជា) ។ អគ្គជាយា ឬ អគ្រ— ( រ. ស. ) ភរិយាធំចម្បង ( អគ្គមហេសី ឬ រាជមហេសី ) ។ អគ្គដ្ឋាន ឬ អគ្រស្ថាន ទីខ្ពស់; តំណែងឬឋានន្តរខ្ពស់បំផុត ។ អគ្គទក្ខិណេយ្យបុគ្គល ទក្ខិណេយ្យបុគ្គលខ្ពង់ខ្ពស់ ( ព្រះពុទ្ធ, ព្រះបច្ចេកពុទ្ធ, ព្រះអរហន្ត ) ។ អគ្គទាន ឬ អគ្រ— ទានដ៏ប្រសើរ។អគ្គទេវី អគ្គមហេសី ។ អគ្គទេសាភិបាល ឋានន្តរមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ដែលរដ្ឋាភិបាលនៃប្រទេសមហាអំណាចណាមួយ ចាត់តាំងឲ្យទៅត្រួតត្រាស្រុកចំណុះ ដូចយ៉ាងមន្ត្រីបារាំងដែលត្រួតត្រាឥណ្ឌូចិន ក្នុងសម័យមុនឯករាជ្យជាដើម ( បារ. Gouverneur Général ) ។ អគ្គនាយក នាយកធំ, ចាងហ្វាងធំ ។ អគ្គបណ្ឌិត ឬ អគ្រ— បណ្ឌិតខ្ពង់ខ្ពស់, អ្នកប្រាជ្ញថ្នាក់ខ្ពស់ ។ អគ្គបុគ្គល បុគ្គលថ្នាក់ខ្ពស់ ។អគ្គបុរស បុរសឧត្តម ។ អគ្គពាហា ដើមដៃ ។ អគ្គភាព ភាពឬភាវៈជាធំចម្បង ។ អគ្គភូមិ ឬ អគ្រ— ថ្នាក់ខ្ពស់, ជាន់ខ្ពស់ ។អគ្គភោជន ឬ អគ្រ— ភោជនមានតម្លៃ; ភោជនថ្មោង ។ អគ្គមន្ត្រី ឬ អគ្រ— មន្ត្រីផុតលេខ ។ អគ្គមហាបណ្ឌិត មហាបណ្ឌិតថ្នាក់ខ្ពស់ ។អគ្គមហាមាត្យ, អគ្គមហាសេនា ឬ អគ្គមហាសេនាបតី, អគ្គមហាសេនាធិបតី ( —ប៉ៈដី ) អធិបតីនៃសេនាបតី ។ អគ្គមហេសី ឬ អគ្រ— មហេសីធំចម្បង។ អគ្គយាន ឬ អគ្រ— យានប្រសើរបំផុត ។ អគ្គយោធី ឬ អគ្រយោធិន សេនាប្រមុខ, ស្ដេចសឹក ។ អគ្គរាជ ព្រះរាជាជាធំចម្បង, អធិរាជ ។ អគ្គរាជទូត រាជទូតធំ, រាជទូតចម្បង ។ អគ្គលេខាធិការ លេខាធិការធំ ។ អគ្គវាចា ឬ អគ្រសព្ទ ពាក្យខ្ពស់ ។ អគ្គសាវ័ក ឬ អគ្រសាវ័ក ( —វ៉ាក់ ) សាវ័កធំ; បើស្ត្រីជា អគ្គសាវិកា ឬ អគ្រស្រាវិកា ( ម. ព. សាវក ឬ សាវ័ក ផង ) ។ អគ្គសេនាបតី ( —ប៉ៈដី ) សេនាបតីធំបណ្ដាច់ ។ អគ្គាធិការ អធិការធំ ។ អគ្គានុរក្ស អនុរក្សធំ, អ្នកត្រួតមើលការខុសត្រូវទួទៅ, អ្នកឃ្លាំមើលពុតឬកិរិយាមារយាទអ្នកធ្វើការផ្សេងៗកុំឲ្យធ្វេសប្រហែសក្នុងមុខការ ។ អគ្គាសនៈ ( បា. < អគ្គ + អាសន ) អាសនៈខ្ពស់ឬប្រសើរ ។ ល ។ ឯកអគ្គ ឬ —អគ្រ ( អែក-អាក់ ) គុ. ដែលមានតែមួយឬមានតែម្នាក់ប្រសើរជាងគេ ( ម. ព. ឯក ទៀតផង ) ។ ល ។
