"Huil als je mij ziet". Dat valt te lezen op een drooggevallen steen in de rivier de Elbe. De boodschap is een waarschuwing uit het verleden: ontzettend lage rivierstanden waren vroeger vaak een voorteken van misoogsten en honger. Ook op drooggevallen delen van de bodem van de rivier van de Rijn zijn 'Hungersteine' gevonden. Nog nooit stroomde er zo weinig water door de rivieren.
In Nederland zie je in rivieren rond oude steden soms hoge stenen met daarop een paar strepen en jaartallen. Die herinneren aan historisch hoog water en catastrofale overstromingen.
In andere Europese landen bestaat juist de omgekeerde traditie: verzonken stenen die verwijzen naar dramatisch lage waterstanden. In en rond Duitsland zijn er 27 bekend, de meeste in de Elbe-rivier.
Sommige vallen om de paar jaar droog, andere zijn maar een paar keer gezien. Een paar van die stenen zijn zelfs vermist. De oudst bekende verwijzing naar een zeer lage waterstand komt uit 1417. Die werd gevonden in de rivier de Spree bij Berlijn. Ook in de Rijn en zijrivieren hiervan zijn de hongerstenen bekend, tot bij Schaffhausen in Zwitserland.
Drooggevallen hongersteen in de Rijn bij de Duitse stad Worms. De oudste inscriptie stamt uit 1857. Later is 'hongerjaar 1947' toegevoegd. Ook in de droge zomers van 2003 en 2018 werd de steen zichtbaar.
Drooggevallen hongersteen in de Rijn bij de Duitse stad Worms. De oudste inscriptie stamt uit 1857. Later is 'hongerjaar 1947' toegevoegd. Ook in de droge zomers van 2003 en 2018 werd de steen zichtbaar.
Foto: Drachentoeter | CC BY-SA 4.0
Er stroomt nog veel minder water door de Rijn dan in 2018
Sinds Lobith afvoermetingen doet, stroomde er nog nooit zou weinig water door de Rijn in Nederland: op donderdag zo'n 735 kubieke meter water per seconde. Tijdens het laagste punt van 2018 was dat nog 855 kuub per seconde. Onder andere bij Nijmegen zijn hierdoor grote delen van de drooggevallen bodem van de rivier zichtbaar.
Die lage rivierafvoer geeft de ernst van de huidige droogte eigenlijk beter aan dan het veelgebruikte neerslagtekort, zegt hydroloog Niko Wanders van de Universiteit Utrecht. Al zie je die droogte wel pas later terug, omdat rivieren vertraagd reageren op veranderingen in het weer.
Zelfs als het volgende week weer koeler wordt en er in Nederland en Duitsland wat buien vallen, houden de uitzonderlijk lage waterstanden voorlopig aan. Sterker nog: Rijkswaterstaat verwacht voor de komende tijd een verdere afname van de watertoevoer.
