Aan een van de grootste winstmachines van de Nederlandse economie komt na ruim zestig jaar een einde. De gaswinning in Groningen leverde miljarden op, maar ook veel boosheid en frustratie. Vandaag gaan de gasputten definitief dicht. Nou ja, bijna.
In 1959 begon het Groningse gasverhaal. Op 22 juli vond de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) bij Kolham aardgas in de grond. Het bedrijf was op zoek naar olie, waardoor de feestvreugde aanvankelijk beperkt was. Maar na boringen op andere plekken in de regio werd duidelijk dat de Groningers op een ongekende bodemschat zaten.
Uiteindelijk bleek het veld ruim 2.700 miljard kubieke meter gas te bevatten, de grootste vondst in Europa ooit. Het Rijk en de NAM bepaalden hoe het aardgas gewonnen werd en, nog belangrijker, waar al dat geld naartoe zou gaan.
Een enkeling trok aan de bel. Was er geen kans op bodemdaling? Dat was in andere landen immers ook gebeurd. Politiek en de NAM werden ingelicht, maar met de waarschuwingen werd niets gedaan.
In 1963, vier jaar na de eerste vondst, kwam de productie op gang. Nederlandse huishoudens gingen massaal over op gas en lieten hun fornuizen en geisers aanpassen. Ook stroomde het gas naar de industrie. Er werd een groot leidingnetwerk aangelegd om iedereen te kunnen voorzien. Zelfs het buitenland ging aan het Hollandse gas.
Productie binnen paar jaar op recordhoogte
Al snel vloeiden de miljarden naar Shell en Esso, die beide aandeelhouder zijn van de NAM. Maar het meeste geld ging naar het Rijk, die er de verzorgingsstaat mee optuigde.
De jaarlijkse gasproductie liep razendsnel op. In 1966 werd nog slechts 5 miljard kuub gewonnen, tien jaar later was er een record van bijna 90 miljard kuub.
Wel kwam in die jaren het besef dat we zuiniger moesten zijn met onze energiereserves, mede door twee oliecrises. De productie werd flink verlaagd. Zo werd in 1986 nog maar zo'n 40 miljard kuub opgepompt.
In dat jaar begonnen de inwoners van het gebied de prijs te betalen. Op Tweede Kerstdag trilt de aarde in de buurt van Assen. Het was de eerste keer dat de gaswinning een aardbeving veroorzaakte. In de decennia erna zouden er nog honderden volgen.
Al snel werd een verband gelegd tussen gaswinning en aardbevingen. Maar de NAM wees die suggestie opnieuw resoluut van de hand. Pas zeven jaar en veel aardbevingen later was de NAM ervan overtuigd dat er inderdaad sprake is van bodemdaling. Dat leidde overigens niet tot een beperking van de gasproductie.
Gaswinning leverde honderden miljarden op
Inmiddels hadden de NAM en het Rijk aan de winning al enkele honderden miljarden guldens verdiend. Maar de wrevel in Groningen, en ook in Drenthe, werd steeds groter. Want waarom profiteerden de inwoners in het gebied niet van al dat geld?
Ook na de eeuwwisseling bleef de aarde trillen, terwijl het gas bleef stromen. De schade aan huizen werd steeds groter, net als de onvrede. Pas in 2012 barstte de bom. In dat jaar vond bij Huizinge een aardbeving plaats van 3,6 op de schaal van Richter, de zwaarste ooit.
Risico's worden duidelijker, maar productie stijgt
Een onderzoek van het Staatstoezicht op de Mijnen maakte duidelijk dat er grote risico's waren voor de inwoners. De toezichthouder adviseerde dat de winning in het gebied zo snel mogelijk moest worden afgebouwd.
Het tegendeel gebeurde. In 2013 was de productie groter dan die in de voorgaande dertig jaar was geweest, tot woede van de Groningers. Ze snapten niet hoe de gaswinning kon worden opgevoerd nu duidelijk was hoeveel risico's er zijn. Maar het kabinet vond dat de energievoorziening niet in het geding mocht komen. Ook kon de schatkist die miljarden niet missen. Er was een kredietcrisis en er moest al zoveel bezuinigd worden.
Afhandeling schade gaat zeer moeizaam
In de jaren daarna sijpelde het besef langzaam door dat er iets moest gebeuren. Bij de NAM kwamen steeds meer schadeclaims binnen van Groningers en Drenten. Hun huizen vertoonden scheuren en veel panden werden onbewoonbaar verklaard. Na 2013 daalde de gasproductie dan ook gestaag naar 10 miljard kuub in 2018, het laagste niveau sinds eind jaren zestig.
Maar de afhandeling van de schade bleef een heikel punt. De NAM was terughoudend met het toekennen van claims. Uit irritatie daarover nam het kabinet de afhandeling van de claims over, maar bepaalde wel dat de NAM de kosten moest blijven vergoeden. Beide partijen, die aan de gaswinning in totaal ruim 400 miljard euro verdienden, zijn het tot op de dag van vandaag niet eens over hoeveel geld er naar de gedupeerden moet.
Gang van zaken gaswinning krijgt veel kritiek
Ondertussen kwam er in de Tweede Kamer een onderzoek naar de gang van zaken bij de Groningse gaswinning. Daarbij werden onder meer de topmensen van Shell, NAM en de verschillende kabinetten aan de tand gevoeld.
Eerder dit jaar kwam de onderzoekscommissie met een vernietigend rapport. De belangen van de inwoners werden decennialang genegeerd, omwille van het geld en de energievoorziening. De commissie kwam met een uitgebreid pakket aan maatregelen. Zo moet de schadeafhandeling makkelijker worden, moet er beter toezicht komen en moet worden geïnvesteerd in de regio.
Met de gaswinning is het nu gedaan. Vanaf 1 oktober wordt geen gas meer uit de grond gehaald, tenzij het de komende maanden extreem koud wordt of er grote leveringsproblemen zijn. Met de goed gevulde gasvoorraden lijken we klaar voor de winter.
Toch is daarmee het gashoofdstuk niet uit. Het versterken van de huizen duurt waarschijnlijk nog jaren, en het wantrouwen richting de politiek nog veel langer.
