Copyright 2020 The Associated Press. All rights reserved
44 Europese regeringsleiders houden in Praag vandaag de “Europese Politieke Gemeenschap” boven de doopvont. Het gaat om een nieuw overlegplatform op het allerhoogste politieke niveau, tussen zowat alle landen van het Europese continent. De 27 EU-lidstaten natuurlijk, maar ook bijvoorbeeld Oekraïne, Turkije en het Verenigd Koninkrijk zijn aanwezig. De 44 geven hier een signaal aan Rusland en Wit-Rusland: door jullie gedrag horen jullie er niet bij en staan jullie geïsoleerd. Morgen houden de 27 regeringsleiders van de EU ook nog een aparte een informele top, die volledig in het teken staat van de energiecrisis en de discussie of er al dan niet een Europees prijsplafond op gas moet komen.
Europese Politieke Gemeenschap ? Het idee kwam van Macron
Het was de Franse president Emmanuel Macron die op 9 mei (Europadag) tijdens een speech in Straatsburg het idee lanceerde om een “Europese Politieke Gemeenschap” op te richten. De Russische invasie in Oekraïne heeft de veiligheidsarchitectuur in Europa helemaal ondersteboven gegooid, zei Macron. We moeten een manier vinden om te overleggen over die nieuwe geopolitieke realiteit, niet alleen tussen de 27 EU-lidstaten, maar ook met landen die geen lid willen worden van de EU, met landen die kandidaat-lid zijn of dat willen worden, en ook met landen die uit de EU zijn gestapt. Al die landen zouden volgens Macron op het allerhoogste politieke niveau in een nieuwe organisatie, de “Communauté Politique Européenne”, met elkaar moeten kunnen praten over veiligheid, over migratie, over energie, infrastructuur, klimaat enzovoort. Het idee kreeg bijval. Nog geen zes maanden later vindt de eerste bijeenkomst plaats in Praag, de hoofdstad van Tsjechië dat nu EU-voorzitter is. De staatshoofden en regeringsleiders van 44 landen kregen een uitnodiging, en niemand sloeg die af (al zal de Deense premier wat later arriveren, wegens verplichtingen in het Deense Parlement).
Verenigd "Europa", zonder (Wit-)Rusland
Wie zal er zijn? De staatshoofden en regeringsleiders van de 27 EU-lidstaten natuurlijk, maar ook de leiders van Albanië, Armenië, Azerbeidjan, Bosnië-Herzegovina, Georgië, Ijsland, Kosovo, Liechtenstein, Moldavië, Montenegro, Noord-Macedonië, Noorwegen, Servië, Zwitserland, Turkije, Oekraïne en het Verenigd Koninkrijk. Ze komen samen in de imposante Burcht van Praag. Eerst is er om 13 uur een rondetafelgesprek met zijn allen. Daarna splitsen ze zich op in vier groepen om twee uur lang te discussiëren over verschillende thema's. Vervolgens is er drie uur tijd voor bilateraal overleg, en tenslotte volgt nog een diner.
Veel concrete resultaten worden er niet verwacht op deze eerste bijeenkomst. Dàt die plaatsvindt, is vooral belangrijk. De groepsfoto met 44 regeringsleiders wordt misschien nog wel het meest in het oog springend moment: samen vertegenwoordigen zij zowat het hele Europese continent (zelfs in heel ruime zin), en nemen ze afstand van 2 leiders die bewust géén uitnodiging kregen. De Russische president Poetin en de Wit-Russische president Loekasjenko. Bij de 44 zijn er landen bij die zich niet aansluiten bij de Europese sancties tegen Rusland (Servië, Turkije) of ze in vraag beginnen te stellen (Hongarije). Toch veroordeelt iedereen in Praag het agressieve militaire optreden van Rusland, en de poging om met geweld landsgrenzen te hertekenen. Dat de Turkse president Erdogan naar Praag komt, wordt gezien als een bijkomende bevestiging dat Erdogan de oorlog die Poetin begonnen is, veroordeelt.
Over Rusland zijn de 44 landen het misschien wel eens, toch is het een vreemde club. Azerbeidjan en Armenië zijn met elkaar in oorlog. Turkije heeft hoog oplopende ruzies met Griekenland en Cyprus, en het blokkeert de Navo-toetreding van Zweden en Finland. Er zijn landen bij die doodgraag zo snel mogelijk lid willen worden van de EU (Oekraïne bijvoorbeeld), terwijl de Britten er nog niet zo lang geleden uitgestapt zijn.
Geen annex van de Europese Unie, en ook geen wachtkamer om lid te worden
Toen Macron het idee in mei lanceerde, was er scepsis bij landen die graag lid zouden willen worden van de EU. Oekraïne, Moldavië en Georgië hadden net hun lidmaatschapsvraag ingediend, de EU had er nog geen antwoord op gegeven. Macron is geen groot voorstander van verdere uitbreiding van de EU. Hij vindt dat de EU eerst hervormd moet worden, voor er extra leden bij kunnen. Zou zijn Europese Politieke Gemeenschap dan niets anders zijn dan een soort permanente wachtkamer, een soort annex voor Oekraïne, Moldavië, Albanië en andere kandidaat-lidstaten? De twijfels die er in mei waren, zijn intussen weggenomen. Oekraïne en Moldavië kregen het statuut van kandidaat-lidstaat. Met Albanië en Noord-Macedonië worden de toetredingsgesprekken opgestart. Moldavië is zelfs kandidaat om de volgende bijeenkomst van de EPG te organiseren.
Na de Brexit, de terugkeer van de Britten in Europa
Ook het Verenigd Koninkrijk is trouwens kandidaat om de volgende bijeenkomst te organiseren, en dat is opmerkelijk. Sinds de Brexit deed de Britse regering er alles aan om afstand te nemen van de EU. Regelmatig waren er conflicten, over de regeling voor Noord-Ierland bijvoorbeeld. Om de Britten naar de bijeenkomst in Praag te krijgen, mocht het niet lijken alsof de “vermaledijde” EU er een centrale rol in speelt. De rol van Europees president Michel en Commissievoorzitter von der Leyen op de top in Praag wordt daarom ook bewust geminimaliseerd. Zij geven na afloop niet de afsluitende persconferentie, die eer is voor gastheer Petr Fiala, de premier van Tsjechië. Voor de Britse regering stemt het format van de top in Praag exact overeen met hun beeld over Europese samenwerking: soevereine staten die op gelijk niveau overleggen en afspraken maken, zonder overkoepelende structuur en instellingen zoals de EU die heeft.
2024: België gastheer van "Europese Politieke Gemeenschap"?
De verwachtingen over de top zijn niet hooggespannen. In de huidige geopolitieke context heeft de bijeenkomst uiteraard belang. Zal dat nog het geval zijn wanneer de oorlog in Oekraïne (hopelijk ooit) voorbij is? In elk geval: het wordt geen eenmalige bijeenkomst, er staan dus al volgende EPG-toppen in de steigers. Wellicht zullen die om de zes maanden plaatsvinden: de ene keer in een EU-lidstaat, de volgende keer in een land dat niet tot de Europese Unie behoort. België is in de eerste helft van 2024 EU-voorzitter, en zou naar verluidt dan graag gastheer zijn van een bijeenkomst van de Europese Politieke Gemeenschap.
Vrijdag: naar een clash in de EU over het prijsplafond op gas?
De 27 regeringsleiders van de Europese Unie blijven een dag langer in Praag, voor een informele Europese top over de economische gevolgen van de oorlog in Oekraïne, en vooral over de hoge energieprijzen. Een steeds groter wordende groep van landen vraagt dat er op een of andere manier wordt ingegrepen in de gasmarkt. De prijzen die Europa betaalt aan gasproducenten zoals de VS of Noorwegen, en zeker Rusland, liggen erg hoog. Rusland heeft de gaskraan fors dichtgedraaid, de EU koopt massaal LNG op (wat de prijzen doet stijgen).
Gisteren maakte Commissievoorzitter von der Leyen voorzichtig een opening, door te suggereren dat er misschien tijdelijk wel een prijsplafond nodig is op alle ingevoerd gas. België, Italië, Griekenland, Polen, Spanje en een grote groep andere landen willen in Praag de forcing voeren, ze hopen dat alle 27 landen nu eindelijk aan de Commissie formeel het bevel geven om zo'n prijsplafond uit te werken. Het wordt afwachten of Duitsland, Nederland en Denemarken, tot nu toe de meest uitgesproken tegenstanders van een prijsplafond, overtuigd zullen kunnen worden.
De Duitse bondskanselier Scholz mag zich ook verwachten aan kritische vragen over zijn plan om Duitse burgers en bedrijven te beschermen tegen de hoge energieprijzen met een hulppakket van maar liefst 200 miljard euro. "Oneerlijke staatssteun", "concurrentievervalsend", "gebrek aan solidariteit", het zijn maar enkele verwijten die Duitsland te horen kreeg. Europees president Charles Michel ziet in de crisis een bewijs dat de Europese Unie dringend werk moet maken van een "Energie-Unie". 17 jaar geleden, tijdens een top in Hampton Court, werden hierover al eens afspraken gemaakt, maar ze bleven grotendeels dode letter. Misschien zorgt de huidige energiecrisis (die nog wel een tijdje kan aanhouden) voor verandering.
