Views: 2
ដោយៈ ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្តេចសង្ឃរាជ ជួន ណាត
ដំរែក
នាមសព្ទ
ឈ្មោះក្រូចមួយប្រភេទ ពួកក្រូចពោធិ៍សាត់ឬក្រូចចងសក់
ក្រូចដំរែក ។
បំបៅ
កិរិយាសព្ទ
ធ្វើឲ្យបៅ, ឲ្យបៅ, ញ៉ាំងអ្នកដទៃឲ្យបៅ
ម្ដាយបំបៅកូន ។
កាត់យកមែកតូចក្ដី ខ្នែងក្ដី ភ្នែកក្តី ចុងក្ដី នៃឈើរស់ដទៃភ្ជាប់ជាមួយនឹងគល់នៃកូនឈើរស់ដទៃ គឺឈើដែលមានសញ្ជាតិខុសគ្នា ដូចជាកាត់កូនមែកក្រូចពោធិ៍សាត់ភ្ជាប់ជាមួយនឹងគល់កូនក្រសាំង គ្រាន់តែកាត់ភ្លាមភ្ជាប់គ្នាមួយរំពេចនោះភ្លាម កុំឲ្យស្ងួតជ័រឬឱជារបស់ឈើទាំងពីរប្រភេទនោះទាន់ គ្រាន់តែកាត់ភ្ជាប់គ្នាភ្លាម ក៏យកសំពត់សាច់ម៉ដ្ឋជិតរុំភ្លាម, រុំឲ្យណែនកុំឲ្យទឹកសន្សើមឬទឹកភ្លៀងជ្រាបចូលបាន, លុះរុំរួចហើយត្រូវយកចម្រឹងឬបង្គោលបោះអែបចងឈើនោះឲ្យនៅនឹង កុំឲ្យខ្យល់បក់រង្គើបាន, លុះឈើទាំងពីរប្រភេទនេះចាប់សាច់គ្នារស់ហើយ, បើមានពន្លកដុះបែកចេញពីគល់ត្រង់ស្នាមមុខតំណនោះជាលំពង់របស់គល់ ត្រូវកាត់ចោលចេញ, បើជាលំពង់របស់មែកបំបៅ ត្រូវទុក ព្រោះលំពង់របស់មែកនេះឯងនឹងបានជាដើមដងតទៅ, លុះដល់មានផ្លែ ជាផ្លែក្រូចពោធិ៍សាត់ ព្រោះផ្លែនោះកើតចេញពីជាតិក្រូចពោធិ៍សាត់, មែកក្រូចភ្ជាប់គល់ក្រសាំងនេះ អាចរស់នៅងាយ ដ្បិតក្រសាំងជាឈើមិនរើសដី គឺតាមតែដីប្រភេទណា ក៏ក្រសាំងអាចដុះរស់នៅបានយូរ, មែកគនិងគល់រកា, មែកស្វាយពុំសែននិងស្វាយក្បាលដំរី, មែកពុទ្រាផ្លែធំនិងគល់កូនពុទ្រាផ្លែតូចជាដើម ក៏អាចបំបៅភ្ជាប់បានដូចគ្នា; ភ្ជាប់សាច់ឈើបែបនេះ ហៅថា បំបៅ ( បារ. greffer ) ។ ( ម. ព. ផ្សាំ និង សាក កិ. ទៀតផង ) ។
ផ្លែ
នាមសព្ទ
ចំណែកអវយវៈនៃរុក្ខជាតិ និងតិណជាតិជាដើម ដែលកើតមានតមក អំពីផ្កា
ផ្លែស្វាយ, ផ្លែក្រូច, ផ្លែទៀប…។ សាច់ដែលកកើតជាកន្ទួលឬជាពករឹងរលោងត្រង់កន្លែងស្នាមដំបៅ មានសណ្ឋានត្លោតខ្ពស់បន្តិចជាងសាច់ប្រក្រតីទំហំប៉ុនគ្នានឹងស្នាមដំដៅនោះ, កើតដោយហេតុព្យាបាលដំបៅមិនល្អ ។
តួរាងគ្រឿងសស្ត្រាដែលភ្ជាប់នឹងដង
ផ្លែកាំបិត, ផ្លែដាវ, ផ្លែចប,…។
កិរិយាសព្ទ
( នាមកិរិយា ) បង្កើតជាផ្លែ, មានផ្លែ
ឆ្នាំនេះស្វាយផ្លែច្រើនជាងឆ្នាំមុន ។
កកើតជាសាច់ដែលហៅថា ផ្លែ ( ម. ព. ផ្លែ ១ ន. ផង ) ។ ព. ប្រ. ខំមើលស្ទើរផ្លែភ្នែក, ខំស្ដីប្រដៅស្ទើរផ្លែមាត់ ខំប្រឹងសម្លឹងមើលរឹងភ្នែក, ខំប្រឹងស្ដីប្រដៅស្ទើរមិនឈប់មាត់ ហាក់ដូចជាកកើតជាសាច់ផ្លែនៅភ្នែក, នៅមាត់ ។
ពន្លក
នាមសព្ទ
ដើមខ្ចីដែលទើបនឹងដុះពីគ្រាប់ឬពីមើម
មែកសែដាផ្សាំមានពន្លកហើយ ។
កិរិយាសព្ទ
( ជានាមកិរិយា ) កកើតជាពន្លក, បញ្ចេញពន្លក
មែកក្រូចផ្សាំពន្លកច្រូង ។
គុណសព្ទ
ពាក្យសម្រាប់ហៅមនុស្សដែលជាទីស្រឡាញ់ប្រតិព័ទ្ធស្នេហា ដោយប្រៀបថាខ្ចីល្វក់ ដូចជាពន្លកអ្វីៗ
កែវពន្លក, ពៅពន្លក; មាសពន្លក, ស្ងួនពន្លក (ច្រើនប្រើក្នុងកាព្យ) : ហៃពៅពន្លក ផ្ដាំឲ្យបងមក ម្ដេចនាងតោះតើយ បងបានជាមក ដល់ទីនេះហើយ ពុំទៅណាឡើយ ស៊ូស្លាប់នៅនេះ ។
នាមសព្ទ
ពាក្យសម្រាប់ហៅមនុស្សដែលជាទីស្រឡាញ់ប្រតិព័ទ្ធស្នេហា ដោយប្រៀបថាខ្ចីល្វក់ ដូចជាពន្លកអ្វីៗ
កែវពន្លក, ពៅពន្លក; មាសពន្លក, ស្ងួនពន្លក (ច្រើនប្រើក្នុងកាព្យ) : ហៃពៅពន្លក ផ្ដាំឲ្យបងមក ម្ដេចនាងតោះតើយ បងបានជាមក ដល់ទីនេះហើយ ពុំទៅណាឡើយ ស៊ូស្លាប់នៅនេះ ។
ទឹក
នាមសព្ទ
(បា. ទក) ធាតុរាវ, តាមកំណើតដើមឥតព័ណ៍ ឥតក្លិន, ជារបស់មានប្រយោជន៍ដ៏សំខាន់ សម្រាប់ពួកមនុស្ស សត្វ, មានត្រូវផឹក, ងូតជាដើម ។ ទឹកកក ន. ដុំទឹកដែលកកដោយអាកាសត្រជាក់ខ្លាំង ឬដោយគ្រឿងម៉ាស៊ីនធ្វើឲ្យកក ។ ទឹកកាម ទឹកខាប់អន្លាយស្អិតដែលឃ្លាតចេញចាកកាយតាមបស្សាវមគ្គ… (ព. ព. ។ ព. គ. ទឹកអសុចិ ឬ ទឹកសុក្កៈ; ព. ខ្ព. អសុចិ ឬ សុក្កៈ) ។ ទឹកក្រុត ថ្នាំរាវសម្រាប់បង្កាត់លោហជាតិ ។ ទឹកក្លស់ទឹកស័ង្ខ ទឹកមង្គលដែលស្រោចលើព្រះសិរព្រះរាជា ក្នុងកាលដែលអភិសេកឲ្យពេញទីស៊ប់ជាព្រះមហាក្សត្រទ្រង់រាជ្យ (ហៅមុទ្ធាភិសិត្តរាជ្យ ) ។ ទឹកខ្មេះ ទឹកជូរដែលកើតអំពីបាយស្រាជាដើម ។ ទឹកខ្មៅ ទឹកមានព័ណ៌ខ្មៅ ឬមានព័ណ៌ដោយយ៉ាងៗសម្រាប់សរសេរ (ម. ព. ទឹកសរសេរ ) ។ ទឹកគ្រឿង ទឹកជ្រលក់អន្លក់ធ្វើដោយត្រីសាបឬត្រីឆ្អើរលាយនឹងព្រហក់ឬកាពិនិងគ្រឿងច្រើនមុខមានម្ជូរនិងស្លឹកជីរខ្ទឹមជាដើម ។ ទឹកឃ្មុំ ទឹកផ្អែមដែលឃ្មុំបង្កើតក្នុងសំបុក ។ ទឹកច័ណ្ឌ ( ម. ព. ចណ្ឌ ឬ ច័ណ្ឌ ) ។ ទឹកចត់ ឬ ទឹកអម្ចត់ ទឹកមានរសចត់ គឺទឹកជ្រលក់ចីវររបស់ពួកបព្វជិតក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ។ ទឹកចិត្ត (—ចិត) ទឹករក្សាចិត្ត គឺទឹកដែលនៅក្នុងបេះដូង, ចិត្ត ។ ទឹកឆា ឈ្មោះកន្លែងទឹកជ្រោះជាទីកំសាន្តមួយ មានទឹកថ្លាស្អាតហូរជានិច្ច នៅក្នុងស្រុកព្រៃឈរខេត្តកំពង់ចាម ។
ទឹកឈូ ឈ្មោះកន្លែងទឹកជ្រោះជាទីកំសាន្តមួយមានទឹកថ្លាស្អាតហូរជានិច្ចនៅក្នុងខេត្តកំពត ។ ទឹកដប់ ឈ្មោះមាសមួយប្រភេទ ដែលល្អវិសេសជាងមាសទាំងពួង : មាសទឹកដប់ ។ ទឹកដម (ម. ព. ដម ) ។ ទឹកដូង ទឹកដែលកើតនៅក្នុងផ្លែដូង ( ម. ព. ចាក់ទឹកដូង ) ។
ទឹកដោះ ទឹកដែលចេញពីដោះ មានព័ណ៌សមានរសផ្អែម : ទឹកដោះមនុស្ស, ទឹកដោះគោ, ទឹកដោះពពែ… ។ ទឹកដោះខាប់ ទឹកដោះគោដែលគេរំងាស់ឲ្យខាប់ ( ម. ព. គោរស ផង ) ។ ទឹកដោះខ្លា ឈ្មោះស្មៅមួយប្រភេទ ។ ទឹកដោះជូរ ទឹកដោះគោដែលគេទុកឲ្យជូរ (ម. ព. គោរស ផង) ។ ទឹកដោះជូរឡើងពពុះ ទឹកដោះគោដែលគេទុកឲ្យឡើងពពុះ (ម. ព. គោរស ផង) ។ ទឹកដោះថ្លា ទឹកដោះគោដែលគេរំងាស់ទាល់តែឡើងថ្លា (ម. ព. គោរស ផង ) ។ ទឹកដោះរាជសីហ៍ (—រាជៈសី ) ឈ្មោះស្មៅមួយប្រភេទ ។ ឈ្មោះចេកមួយប្រភេទ ។ ទឹកដោះស្រស់ ទឹកដោះដែលនៅស្រស់ (ម. ព. គោរស ផង ) ។ ទឹកត្នោត ទឹកដែលស្រក់អំពីមុខផ្កាត្នោតគាប ។ ទឹកត្រី ទឹកប្រៃមានព័ណ៌លឿងឬក្រហម ធ្វើពីមច្ឆជាតិស្អុយប្រឡាក់អំបិល ។ ទឹកនោម ទឹកមានក្លិនឆ្អេះដែលមនុស្សឬសត្វបញ្ចេញពីក្នុងកាយតាមបស្សាវមគ្គ ( ព. រ. ហៅទឹកមូត្រ; ព. ខ្ព. ហៅ បស្សាវៈ ឬ ទឹកបស្សាវៈ ។ ទឹកបន្សារ គ្រឿងលាយសម្រាប់ផ្សារលោហជាតិឲ្យជាប់គ្នា ។ ទឹកបស្សាវៈ (ម. ព. បស្សាវៈ ) ។ ទឹកបាន (សំ. បា. បាន “ទឹកដែលគួរផឹកបាន, ទឹកសម្រាប់ផឹក” )ទឹកដែលមានពុទ្ធានុញ្ញាតឲ្យពួកបព្វជិតក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាប្រើជាភេសជ្ជៈបាន (ម. ព. អដ្ឋបាន ) ។ ទឹកបាយ ទឹកដែលជាត់សម្រេងចេញពីអង្ករស្ងោរដើម្បីនឹងផ្ងំអង្ករនោះឲ្យងំកើតបានជាបាយ ។ ទឹកផុស ឈ្មោះស្រុកមួយក្នុងខេត្តកំពង់ឆ្នាំង ។ ទឹកពិភទ្ទសច្ចា (ម. ព. ពិពឌ្ឍនសច្ចា ) ។ ទឹកភ្នែក ទឹកដែលចេញពីភ្នែកដោយមានអ្វីចូល, ដោយប៉ះទង្គិច ឬដោយយំជាដើម ។ ទឹកភ្លៀង ទឹកដែលធ្លាក់ចុះអំពីអាកាស មិនទាន់ប្រែឈ្មោះដើមនៅឡើយ : ងូតទឹកភ្លៀង, ត្រូវទឹកភ្លៀង ។ ទឹកភ្លោះ ទឹកដែលហៀរចេញពីទ្វារមាសមាតា ក្នុងពេលមុនដែលទារកនឹងសម្រាលចេញមក; កាលដែលទឹកនេះចេញមក គេហៅថា បែកទឹកភ្លោះ ។ ទឹកមន្ត (—មន់) ទឹកមង្គលដែលព្រះសង្ឃសូត្រចម្រើនពុទ្ធមន្ត ឬទឹកដែលអ្នកចេះមន្តអាគមសូត្រកូរផ្លុំ សម្រាប់ស្រោច ងូត បង្ការខ្លួន ឬជម្រះចង្រៃ (តាមទម្លាប់អ្នកជឿ) ។ ទឹកមាត់ ធាតុទឹកខាប់បន្តិចដែលកើតក្នុងមាត់ជាធាតុផ្សើមមាត់ឲ្យសើមជានិច្ច ។ ទឹកមាស ប្រេងរាវស្អិតលាយកម្ទេចផង់មាសឬស្ពាន់ សម្រាប់លាបគ្រឿងរចនាផ្សេងៗ ។ ទឹកមូត្រ (ម. ព. មូត្រ ) ។ ទឹករងៃ ន. ទឹកដែលហូរចេញអំពីសាច់ត្រូវរបួសជិតនឹងពងខ្ទុះ ។ ទឹកសរសេរ ទឹកមានព័ណ៌ផ្សេងៗ សម្រាប់ប្រើសរសេរ : ទឹកសរសេរខ្មៅ, ទឹកសរសេរក្រហម, ទឹកសរសេរស្វាយ, ទឹកសរសេរខៀវ…; ខ្មែរយើងហៅតាមទម្លាប់ថា ទឹកខ្មៅ ទាំងអស់ : ទឹកខ្មៅខ្មៅ, ទឹកខ្មៅក្រហម, ទឹកខ្មៅស្វាយ, ទឹកខ្មៅខៀវ… (ហៅ ទឹកសរសេរ ទើបសម) ។ ទឹកស៊ីអ៊ីវ (ចិ.) ទឹកសម្បុរក្រមៅធ្វើពីគ្រាប់សណ្ដែកសៀង សម្រាប់ប្រើការផ្សំនឹងម្ហូបឬអាហារណាមួយ ដែលគួរប្រកប ។ ទឹកសំបថ (—បត់) ទឹកដែលពួកមនុស្សតាំងសច្ចាប្រណិធានស្បថ ទៅវិញទៅមក ហើយផឹកដោយសេចក្ដីប្ដេជ្ញាគ្នាយ៉ាងតឹងក្នុងកិច្ចការណាមួយ ដែលជាអំពើទាស់ខុសនឹងច្បាប់សម្រាប់ប្រទេសដែលខ្លួននៅ ។ ទឹកសំបួរ ទឹកដែលគេអប់ដោយផ្សែងទៀនក្រមួនឃ្មុំ ហើយដាក់ផ្លែសំបួរទុំ ឬដាក់ចំណិតផ្លែក្រូចសើចលាយខ្លះផងក៏មាន សន្មតថាជាទឹកមង្គលក្នុងការនិមន្តភិក្ខុសង្ឃសូត្រព្រះបរិត្តឲ្យកើតស្រីសួស្ដី . . . ។ ទឹកសំឡេង សូរស័ព្ទសំឡេងពីរោះឬមិនសូវពីរោះក៏ហៅ ទឹកសំឡេង បាន ។ ទឹកអប់ ទឹកក្រអូបកើតដោយអប់, ដោយចំហុយជាមួយនឹងគ្រឿងក្រអូបផ្សេងៗមានផ្កាជាដើម ។ ទឹកអម្ចត់ (—អំម្ចត់ ) (ម. ព. ទឹកចត់) ។ ទឹកអម្រឹត ( ម. ព. អម្រឹត ) ។ ទឹកអំពៅ ទឹកផ្អែមដែលគេគាបយកពីដើមអំពៅ ។ ល ។
